ZAMEK położony w południowo - zachodniej części miasta zbudowany został przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego (1547-1620), założyciela miasta. Po śmierci hetmana Żółkiew stała się własnością jego córki Zofii, od 1610 r. zamężnej z Janem Daniłowiczem. Wraz z jej śmiercią majątek rodzinny przeszedł w 1634 r. na jej dzieci - Stanisława, a następnie Teofilę, poślubioną w 1627 r. przez Jakuba Sobieskiego, z czasem kasztelana krakowskiego, ojca Jana, późniejszego króla. Żółkiew należała do ulubionych rezydencji Jana III. Zamek starannie odnowiono nadając mu barokowy charakter. Ostatnim właścicielem miasta z linii Sobieskich była córka królewicza - Jakuba Ludwika, księżna Maria Karolina de Bouillon. Mając świadomość historycznego znaczenia rodowej spuścizny, przekazała Żółkiew kuzynowi, księciu Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi "Rybeńce", ordynatowi nieświeskiemu, wojewodzie wileńskiemu i hetmanowi wielkiemu litewskiemu, wnukowi Katarzyny z Sobieskich. Radziwiłłowie ponownie przebudowali wnętrza zamku, tym razem w stylu rokoka. W XIX w. zamek popadał w zaniedbanie, w 1890 r. kupiła go gmina miasta, budowlę przystosowano do celów administracyjnych (sądy, urzędy starostwa, mieszkania urzędników) i szkolnych. Obecnie bardzo zaniedbany, służy w dalszym ciągu szkole i administracji.
Budowla włączona w system miejskich fortyfikacji wzniesiona jest na planie kwadratu z basztami umieszczonymi na narożach. Skrzydło północne, frontowe, wyróżnione wieżą i okazałym portalem, prowadzi na dziedziniec, było przeznaczone dla służby i na arsenał. Główny pałac znajduje się naprzeciwko bramy, po obu bokach dziedzińca mieściły się pawilony gospodarcze. Zasadniczy kształt zamku nie uległ zmianie. Przed 1640 r. przy skrzydle południowym wzniesiono kaplicę.
KOLEGIATA P.W. ŚŚ. WAWRZYŃCA MĘCZENNIKA I STANISŁAWA fundacji hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego, budowana w latach 1606-1618, zamknięta w 1946 r., przez władze sowieckie, zamieniona na magazyn, w 1989 r. oddana wiernym. Kościół zbudowany na planie krzyża łacińskiego z prostokątną nawą, kwadratowymi ramionami transeptu oraz prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Między ramionami transeptu i prezbiterium umieszczona zakrystia (od południa) i skarbiec (od północy). Ołtarz główny, późnobarokowy mieszczący w dolnej części figurę Chrystusa na Krzyżu, w górnej zaś obraz św. Wawrzyńca. Po bokach ołtarza znajdują się dwa renesansowe nagrobki rodziny Żółkiewskich o identycznym schemacie i dekoracji: po lewej stronie nagrobek hetmana i kanclerza wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego poległego w walce z Turkami z czasie wyprawy mołdawskiej w 1620 r. oraz jego syna Jana starosty hrubieszowskiego i jaworowskiego zmarłego 1623 r., po prawej zaś stronie nagrobek żony hetmana Reginy z Herburtów Żółkiewskiej zmarłej w 1626 i ich córki Zofii z Żółkiewskich Daniłowiczowej wojewodziny ruskiej. Na uwagę zasługują dwa identyczne późnorenesansowe portale prowadzące do zakrystii i skarbca.
Przy wejściu do prezbiterium, na północnej ścianie znajduje się nagrobek kasztelana krakowskiego Jakuba Sobieskiego (ojca króla). Po drugiej stronie wejścia do prezbiterium nagrobek starosty korsuńskiego i czehryńskiego Stanisława Daniłowicza. Są to dzieła jednego z najwybitniejszych twórców europejskich Andrzeja Schlutera. Ważną pamiątką w kościele jest krypta z marmurowymi sarkofagami Żółkiewskich, Sobieskiego i Daniłowicza. Płyta przykrywająca wejście do krypty, metalowa z wymienionymi miejscami bitew w których udział brali zmarli. Na uwagę zasługują różnego rodzaju tablice pamiątkowe zdobiące świątynię. W pobliżu kościoła stoi późnorenesansowa dzwonnica, pierwotnie baszta obronna wzniesiona w l połowie XVII w., nakryta charakterystycznym hełmem, posiadająca w dolnych kondygnacjach otwory strzelnicze. Na teren kościelny wchodzi się przez bramę wzniesioną w 1687 r. za fundusze króla Jana III Sobieskiego.
SYNAGOGA. [synagoga] W kwartale północnym miasta mieściła się dzielnica żydowska. Jedna z czterech bram w obwarowaniach miejskich nosiła nazwę Żydowskiej. Bożnica została wzniesiona na podstawie zezwolenia arcybiskupa lwowskiego w 1692 r. Budowę wspomógł pożyczką 6 tyś. zł. Jan III Sobieski. Synagoga zbudowana jest na planie kwadratu, o grubych ścianach z kamienia, od wschodu i północy wsparta potężnymi przyporami. Salę przykrywa dach ukryty za wysoką, arkadową attyką, w której znajdowały się pierwotnie otwory, zarówno na odprowadzanie wody opadowej, jak i strzelnicze, co świadczy o obronnym charakterze budowli. Wzdłuż zachodniej ściany attyki biegnie dekoracyjny grzebień z ażurowymi wieżyczkami w narożnikach. Od południa przylegał niegdyś do sali głównej niski sklepiony babiniec. Zachowała się natomiast od strony zachodniej sień, z babińcem na piętrze i pomieszczeniem narożnym, z trzema charakterystycznymi późnobarokowymi portalami. Poniżej okien, pomiędzy pilastrami biegnie zakończony u góry gzymsem fryz arkadowy. Jest on pozostałością po bardzo bogatym niegdyś wnętrzu synagogi. Synagogę remontowano w 1908 i 1938 r. W czasie II wojny światowej została spalona, na początku lat dziewięćdziesiątych zabezpieczono ją i podjęto prace remontowe. Rozebrano południowy babiniec, naprawiono dach, otynkowano i pomalowano ściany zewnętrzne. Źródło:
http://www.zapala.pl/eb/ukra2002/zolkiew.htm
Zaloguj
Zarejestruj
FAQ
Szukaj
