ZAMKI W POLSCE

Mam pytanie, które kieruje szczególnie do kolegów i koleżanek z Ukrainy, o zamek w Drohobużu w obwodzie równieńskim, rejon Hoszcza. Czy istniał w miejscu wczesnośredniowiecznego grodziska? Co stało się z jego widocznymi jeszcze przed wojną pozostałościami?
Jak udało mi się ustalić: Drohobuż na Wołyniu to obecnie duża wieś 23 km na wschód od Równego, której zabudowa rozciąga się prawie od drogi Równe – Żytomierz w kierunku północnym aż do rzeki Horyń. Nad doliną rzeki znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko składające się z kilku rozdzielonych w sposób naturalnych części o łącznej powierzchni 3 ha (według innej opinii 20 ha). Część centralna o wymiarach 70 na 100 m była najprawdopodobniej grodem. Od zachodu i południowego zachodu bronił jej silnie teraz rozmyty wał. Na wschód od grodu znajdowało się podgrodzie o wymiarach 100 na 100 m. W warstwie kulturowej grodziska o grubości 2, 8 m odnaleziono artefakty pochodzące z wieków od XI do XIX. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o Drohobużu pochodzi z 1084 r. Stał się on wtedy stolicą udzielnego księstwa, w którym panował Dawid Igorewicz wnuk Jarosława Mądrego. Po śmierci kniazia Dawida (zm. 1113 r.) Drohobuż stał się własnością kniazia wołyńskiego Jarosława Światopełkowicza, ale później został mu odebrany i wrócił do książąt kijowskich, którzy przekazywali go swoim krewnym, sojusznikom i wasalom. Z końcem XII w. Drohobuż stał się częścią księstwa peresopnickiego. W XIII w. księstwo drohobuskie zostało ostatecznie inkorporowane do Rusi Halicko-Włodzimierskiej. W 1340 r. po śmierci ostatniego władcy tego państwa Drohobuż znalazł się pod władzą książąt litewskich. W 1514 r. wielki książę Zygmunt II Stary nadał go po orszańskim zwycięstwie razem z pozostałościami dawnego księstwa wielkiemu hetmanowi litewskiemu Konstantemu Ostrogskiemu wraz z przywilejem na założenie tam miasta na prawie magdeburskim. Ostrogskim właśnie można przypisać budowę zamku w Drohobużu wymienianym w dokumentach z 1577, 1603 i 1620 r. Ostatnią murowaną pozostałością zamku miała być murowana basteja, której zdjęcie autorstwa Aleksandra Prusiewicza ze zbiorów Urzędu Konserwatorskiego opublikował Mieczysław Orłowicz w Ilustrowanym przewodniku po Wołyniu z 1929 r. Napisał on: „W pięknym położeniu na krawędzi wzgórza dominującego nad doliną Horynia, stoi w miejscu dawnego zamku nowy dwór. Po zamku zachowała się, jedynie okazałych rozmiarów okrągła baszta ceglana z gotyckim oknem, która stoi koło domu na skraju wąwozu. Są toż dawne wały, a pod dworem ogromne lochy. Obronność grodu ułatwiało niegdyś z jednej strony urwisko ku Horyniowi, a z dwóch innych stron głębokie wąwozy”. Autor hasła „Drohobuż” w II tomie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego z 1881 r. pominął basztę w opisie miejscowości. Cyt. „Sam Drohobuż rozłożony na górze; od niego szeroko rozciągają się równiny, użyte pod oprawę zboża. Na krawędzi góry stoi dom dziedzica; na tem miejscu przed wieki była forteca, bo dotąd istnieją wały; forteca musiała być murowana i oprowadzona murem. Z prawej i lewej strony mieszkalnego domu są dwa wąwozy głębokie, któremi źródlana woda dwoma strumykami spływa do Horynia. na polu za północnym wąwozem w czasie orania ziemi, lemiesz wyorywa kawałki cegieł w rozmaitych miejscach, co dowodzi że tu rozciągało się miasto; dolny pokład ziemi glina, z wierzchu czarnoziem. Pod domem dziedzica odkryto ogromne lochy, lecz nikt ich dotąd nie badał”. Istnieje też rysunek zatytułowany: Drohobuż. Ruiny zamku. Wołyń autorstwa Mieczysława Jałowieckiego (zm. 1962). Nie dotarłem jednak do niej. We współczesnej literaturze funkcjonuje jedynie grodzisko z okresu Rusi Kijowskiej (np. Актуальні Проблеми Вітчизняної Та Всесвітньої Історії, Збірник наукових праць Рівненського державного гуманітарного університету, „Випуск” 23, 2012). Pozostałości po baszcie ani po „nowym” dworze nie zachowały się. Miały zostać rozebrane po drugiej wojnie światowej.

_________________
Christophoros