ZAMKI W POLSCE

Chocim w sierpniu 2006 r.


Ekspedycja Towarzystwa Opieki nad Zabytkami

http://images1.fotosik.pl/219/ffcbb603d014ebcc.jpg

Przypadkiem znalazłem:
http://www.serg-klymenko.narod.ru/Other ... ahid_4.htm
http://www.serg-klymenko.narod.ru/Other ... ss_map.jpg
http://www.serg-klymenko.narod.ru/Other ... ss_map.jpg

_________________
Nie działa: http://www.panoramio.com/user/2010046
Nie działa: www.zamki-mazowsza.turystyka.net
I wszystko co robiłem w temacie zamków od 1997 znikło z sieci.

maj 2006

Witam!
Dziś - dosłownie godzinę temu - zamek ten wzbudził moje najwyższe zainteresowanie. Odnalazłem bowiem na stronie TOnZ-u dwie archiwalne fotografie pokazujące jego fragmenty - widać na nich dwa rewelacyjne detale późnogotyckie - dokładnie obramienia późnogotyckie, jakie na pozostałych obszarach Ukrainy zdarzały się chyba tylko na jej zachodnich skrajach - we Lwowie i może w kilku innych ośrodkach, lecz masowo występowały w Siedmiogrodzie, na całym obszarze średniowiecznego Państwa Węgierskiego oraz na terenie Austrii i południowych Niemiec. I tam raczej - biorąc pod uwagę konotacje polityczne oraz stylowe - należałoby widzieć źródło inspiracji, a nie w kręgach kulturowych ówczesnego Państwa Jagiellonów. Poniżej zamieszczam obie fotografie:

Oto pierwszy portal - ewidentnie późnogotycki, pochodzący zapewne z lat ok. 1500 roku choć można dopuścić tu wahania o ok. 20 lat wstecz lub później, jeśli już raczej później.

A to ogólny widok dziedzińca i wycinek pokazujący w zbliżeniu drugi późnogotycki portal: taki wykrój/kształt zwany jest dwuramiennym lub wspornikowym ( w niemieckiej terminologii: Schulterbogen-portal ). Portale o takiej formie są niezwykle popularne i występują w całej Europie na północ od Alp i na wschód od doliny Renu od poł. XIV w. ( albo i wcześniej - bo kształt ten stosowano w zasadzie ze względu na jego rudymentarność i konstrukcyjną przydatność także w architekturze romańskiej )aż po poł. wieku XVI a nawet i później - po 2 ćw. XVII w. W tym wypadku wydaje się, że obramienie z Chocimia pochodzi z czasó podobnych co kamieniarka poprzedniego otworu - czyli około przełomu XV i XVI w. lub nieco później. Wielka ilość analogicznych portali jest do dziś zachowana na obszarze sąsiedniego Siedmiogrodu - wszystkie one pochodzą z czasu największego rozkwitu średniowiecznej architektury w tamtym regionie czyli z ostatniej ćwierci stulecia XV i z 1 ćw. wieku następnego. Warto przy tym zauważyć rzecz charakterystyczną, że typowo późnogotycki detal ( ale też czasem i inne formy architektury ) o pochodzeniu zachodnim-łacińskim były stopniowo przyswajane od 2 poł. XV w. przez prawosławne środowisko - elity Mołdawii a także Wołoszczyzny. Z czasem późnogotyckie obramienia o formach typowych dla ziem południowo-niemieckich i węgierskich stały się elementem nieodłącznym wystroju zewnętrznego licznych cerkwi stawianych od XVI aż po nieraz schyłek XVII w. Powstał w ten sposób swego rodzaju post-gotyk. Jeśli chcecie zobaczyć najprawdziwsze późnogotyckie portale czy oprawy okien pochodzące z połowy XVII w. ( sic!!!) to w Polsce jest to dość trudne ( choć osiągalne ), możliwe staje się w niektórych rejonach Niemiec, natomiast w Mołdawii historycznej czyli w Rumunii jest to niezwykle łatwe i powszechnie możliwe.

W związku z tymi dwoma portalami mam wielką prośbę i pytanie do Was: czy możecie mi wskazać jakąś rzetelną literaturę - i polską i ukraińską czy rosyjską lub rumuńską - gdzie mógłbym odnaleźć jak najbardziej szczegółowe informacje odnośnie dziejów budowlanych zamku chocimskiego? Może Ktoś z Was posiada plan zamku? Może znacie jakieś dobre adresy internetowe jakie mogą się okazać mi przydatne?
Pozdrawiam i z góry dziękuję za wszelkie, choćby najdrobniejsze próby pomocy.

Z pozdrowieniami i z nadzieją na odzew oraz komentarze
Jerzy Serafin

Bardzo ciekawe jest to co piszesz. W dodatku podkreślanie związków z Mołdawią jest w przypadku tego zamku jak najbardziej uzasadnione, bo od 1340 r. właściwie był to zamek mołdawski (bardzo rozbudował go Stefan Wielki [1433-1504]).

Trochę faktów u Blacky http://www.castles.com.ua/n9n.html (gdybyś miał do niej pytania to służę mailem-dziewczyna odpowiada i nieraz mi pomogła).

planik (pochodzi z książki "Zamki na Kresach" prof. Polaka, w której znajduje się tez krótki opis zamku w j.polskim).
Jeżeli chcesz, mogę wrzucić lepszy format z książki.

aby me słowa nie były pustosłowiem niepopartym żadnymi dowodami pozwalam sobie tu wrzucić kilka detali dla porównania.

Przez ostatni rok i kilka miesięcy siedziałem dość głęboko w gotyckiej kamieniarce, właściwie tylko późnogotyckiej i tylko z kręgu kultury niemieckiej. Najbliższa znana mi analogia dla portalu pierwszego z Chocimia znajduje się w Salzburgu, w zamku Hohensalzburg. Pochodzi z lat ok. 1500 roku i jest fundacją słynnego salzburskiego biskupa Leonharda von Keutschach'a.
Zaznaczam - poniższy przykład jest najbliższy ze znanych mi co nie znaczy, że nie ma innych podobnych ale w ich przypadku podobieństwo nie rzuca się już aż tak bardzo w oczy. Nie wykluczam także, że więcej podobnych rozwiązań portalowych znajduje się jeszcze gdzieś. Na podstawie poznanego materiału sądzę, jednak, że jeśli się uda takie znaleźć to będą one położone w wymienionych przeze mnie obszarach - na terenach obecnej Bawarii, Austrii, Węgier, Siedmiogrodu, Słowacji i Słowenii. Dopuszczam też tutaj Saksonię, lecz tam formy tego rodzaju dotarły najpewniej właśnie z południowych krajów niemieckich, oddziaływując stamtąd na Brandenburgię, na wielki region artystyczny Niżu Nadbałtyckiego, na Czechy, Śląsk i Małopolskę. Najbliższym zatem i najłatwiej nasuwającym, się źródłem inspiracji i form dla kamieniarki z Chocimia będzie Siedmiogród i całe historyczne Węgry oraz promieniujące na nie, niewielkie jeszcze Państwo Habsburgów, przenoszące na wschód nowatorskie pomysły poprzez Bawarię z wielkiej kuźni późnogotyckiej sztuki jaką w 2 poł XV wieku i 1 poł. XVI w. były Szwabia, Wirtembergia i Badenia.



Poniżej przedstawiam trzy portale z trzech regionów artystyczno-politycznych obecnej Rumunii: ( patrząc od lewej )
- Biertan - Siedmiogród - portal prowadzący do zakrystii w kościele ewangelickim, 1515 r.
- Solca - Mołdawia - dawny monaster - cerkiew - portal - ok. 1612-20
- Brebu - Wołoszczyzna - monaster - cerkiew - portal- po 1640




Dodane po 34 minutach:

Ów portal z Biertanu stanowi przykład chyba najpopularniejszej odmiany późnogotyckiego obramienia drzwiowego w Europie Środkowej i Środkowo-Wschodniej czyli laskowanego portalu z przenikającymi/krzyżującymi się w narożnikach laskami i o wykroju zwanym dwuramiennym. Takie portale spotkać można od Mozeli i Renu po Prut i Dniestr.

Poniżej dalsze analogie dla portalu dwuramiennego z Chocimia: wszystkie trzy są z Austrii i pochodzą z lat ok. 1500-1530.
Od lewej
- Glanegg-Maria Feicht ( Karyntia ),
- Zwettl lub Pernersdorf - nie mogę ustalić z całą pewnością
- Pöggstall w Dolnej Austrii



Poniżej jeszcze jeden przykład: datowane na ok. 1520 r. nadproże portalowe z Weitry ( Dolna Austria ) użyte wtórnie w obramieniu nowożytnego okna:



Widać tu tą charakterystyczną - zbarbaryzowaną manierę rzeźbiarską co w późniejszych o stulecie portalach rumuńskich: i tu i tu doszło do sprymityzowania wzorca, spłaszczenia pierwotnego plastycznego, złożonego z kilku nałożonych na siebie stref/warstw perspektywicznego i głęboko żłobionego dzieła o szeregu wydatnych laskach i przeciwstawionych im wklęskach. Dawna przestrzenność i mięsistość oraz doskonałość techniczna zostały zastąpione zgrubiałymi profilami tworzącymi bardziej graficzną, płaską kompozycję rysunkową niż trójwymiarową pracę rzeźbiarską. Ten sam proces widać też wyraźnie na powyższym portalu z Glanegg-Maria Feicht.

Co do źródeł ilustracji:
Trzy czarno-białe fotografie portali z terenu obecnej Rumunii pochodzą z książki Brykowskiego, Chrzanowskiego i Korneckiego "Sztuka Rumuńska" zaś pozostałe - kolorowe - przedstawiające portale austriackie wziąłem z doskonałej strony austriackiej o zamkach: www.burgenseite.com. Koniecznie ją odwiedźcie - autorzy wpadli na świetny pomysł i stworzyli tam zestawienia fotograficzne różnego rodzaju detali oraz szczegółów czy specyficznych obiektów architektonicznych z okresu całego późnego średniowiecza - od poł. XIII do poł. XVI w. Mamy więc tam portale, okna, maswerki, biforia, bramy, sklepienia, wątki murów, kuchnie, kominy itd. Fantastyczna rzecz! Warto by było zrobić coś takiego także i tu.

Pozdrawiam i liczę na Wasze wnioski - wrażenia czy przemyślenia.
Jerzy Serafin

Wracając do literatury, to u Jana Leszka Adamczyka w książce "Fortyfikacje stałe na polskim przedmurzu od połowy XV do końca XVII wieku" są wymienione następujące pozycje dotyczące Chocimia:

- Polak Tadeusz, "Zamki na Kresach" s. 169-170
- Maciuk Orest, "Zamki i forteci..." s. 136
- Polaczek Janusz, "Chocim". Przemyśl 1999 (to taka małoformatowa zielona seria)

Dwie pierwsze pozycje mam.

J.A. Adamczyk i Polak napisali, że na miejscu grodu już w XIII wieku powstał pierwszy murowany zamek, który zajął kraniec cypla. Z niego został fragment z wapienia w części wschodniej ściany. Zamek od XIV wieku należał do Mołdawii. Za czasów Stefana III Wielkiego zamek wzniesiono od nowa, zabudowując do około 1480 roku cały grzbiet. Zgadza się więc Twoja datacja obu tych portali. Podniesiono poziom dziedzińca o około 8-10 metrów (?), a zbudowane mury miały około 8 m grubości.
Prof. Polak jeden z portali w kaplicy (to ten budynek od strony rzeki) określił jako romańsko-gotycki... (wg tego co napisałeś to się pomylił [albo to źródło, z którego czerpał]). Zamek był zbudowany z kamienia ale miał dekorację z wzorów z cegły (kratka, szachownica, trójkąty z krzyżykami) wskazującą na wpływy bizantyjskie.

W 1538 roku zamek zajęli Polacy, którzy wysadzili część murów południowych, a następnie zbudowali od nowa w latach 1540-1544 część południową przesuniętą o 25 metrów w stosunku do zburzonego muru (który biegł na wysokości tej okrągłej baszty od zachodu w pobliżu), wznosząc też nowy budynek bramny z dwoma mostami zwodzonymi.

dzięki za informacje i za odzew!
Zdałem sobie teraz sprawę z czegoś co już kiedyś przyszło mi do głowy: wpływy saksońskie też mogą tu wchodzić w grę bowiem powiązania sasko-siedmiogrodzkie są przecież powszechnie znane i nie ograniczały się one jedynie do sfery etniczno-historyczno-kulturowej i tylko do XIII w. lecz rozciągały się one na całą kulturę - w tym i architekturę - przez całe późne średniowiecze. Zatem portale chocimskie można uznać za dzieło architektów/kamieniarzy działających na terenie Siedmiogrodu a korzystających zapewne z dwojakich źródeł inspiracji: Węgry i Austria oraz Saksonia, z tym, że obydwa środowiska i tak czerpały praktycznie wszystkie swoje klasyczne motywy ( potem samodzielnie rozwijane ) właśnie z najwspanialszego zagłębia późnogotyckiej rzeźby czyli ze Szwabii oraz Badenii-Wirtembergii.
Co do określenia tego pierwszego portalu - o zwielokrotnionych laskach zamykających otwór łukiem pełnym - mianem romańsko-gotyckiego - jest to uprawnione w pewnym sensie - bowiem wydaje się, że tego rodzaju upodobanie do form okrągłołucznych, półkolistych miało jedno ze swych źródeł w nurcie nawiązywania w okresie późnego gotyku do romanizmu czy późnego romanizmu właściwie. Portal ten zatem reprezentuje co najwyżej w jakiejś mierze pierwszy 'neoromanizm' z lat ok. 1500 a nie to co rozumiemy w tradycyjnej historii sztuki pod tym terminem. W pewnym bowiem sensie można uznać, że romanizm się nie skończył, gotyk także, i że trwają one po dziś dzień. Dzisiejsze - szersze patrzenie na historię sztuki i sceptyczne podejście do pojęcia stylu pozwala nam raczej mówić o różnych gotykach, o różnych romanizmach a także barokach i renesansach czy klasycyzmach: owe prądy właściwie nigdy nie wymierały - co widać chyba najlepiej na przykładzie zastosowań gotyckich form w czasach nowożytnych w sztuce krajów Niemieckich. Można odnieść wrażenie, że w niektórych regionach artystycznych w Niemczech gotyk trwał do XX w. a jego kulminacją były niektóre dzieła ekspresjonistów niemieckich. I bynajmniej głównym powodem nie było tu zacofanie czy brak dostępu do najnowszych idei/prądów artystycznych lecz pragnienie pewnej manifestacji - przyczyną była ewidentnie ideologia: gotyk pełnił przez setki lat funkcję uniwersalnego, bez przerwy nowoczesnego języka komunikowania określonych idei. Był używany bo ciągle zachowywał swą atrakcyjność.

Zdjęcie, na którym nieźle widać zdobienia murów http://media.meta.ua/files/pic/0/12/24/pICkZs8gT5.JPG

Attachment: chocim mur zamek.jpg [ 221.52 KiB | Przeglądane 22483 razy ]

Najnowsze zdjęcia z Chocimia (sprzed paru dni)



Wieża bramna w fortyfikacjach zewnętrznych zamku




Fortyfikacje zewnętrzne zamku. Widok na wały i fosę.






Sień bramy w fortyfikacjach zewnętrznych. Widoczna bruzda po mechanizmie podnoszacym most zwodzony.




Ciąg dalszy fortyfikacji zewnętrznych zamku (widocznych od wewnątrz założenia) z kolejną wieżą bramną.

ZAMEK










Most

ZABUDOWA DZIEDZIŃCA

Fajna relacja. Nie wiedziałem, że te zewnętrzne fortyfikacje zawierają elementy murowane.

Mają mają . Szkoda tylko, że nie miałem czasu i sposbności ich obejrzeć .

ps za niebawem będzie Kamieniec Podolski i może jeszcze coś.

http://www.fototeka.ihs.uj.edu.pl/navigart/node/22433

Stan obecny tego portalu z około 1500 roku:

Attachment: chocim portal.jpg [ 99.15 KiB | Przeglądane 35760 razy ]

Kiedy Jurek zadawał to pytanie o portale i czy już uzyskał odpowiedź? Bo jeśli nie, chętnie wskażę stosowne opracowanie. Upewniam się, gdyż znając Jurka już pewnie do tego dotarł

_________________
Zakład Historii Sztuki Starożytnej i Średniowiecznej
Instytut Historii Sztuki UAM w Poznaniu

hm, to było chyba z 5 lat temu, już nawet nie pamiętam. Powiedzmy, że to było jeszcze w Erze Profesora Szajerki )))
A co do stawianych tam pytań - nawet nie wiem czy uzyskałem odpowiedź. Poszukiwałem potem analogii do tych portali po rumuńskich książkach o ichniej architekturze średniowiecznej i w niemieckim, austriackim oraz węgierskim internecie (bo dość podobne są na terenie Austrii, miejscami na przyległych ziemiach Bawarii, no i rzecz jasna chwilami na Węgrzech, choć chyba nigdy nie osiągnęły takiego zmonumentalizowania i powielenia laskowań, jak w Chocimiu). Stosunkowo podobny jest też chyba jeden z portali w Drohobyczu. Temat jakoś dla mnie przebrzmiał, ale jak polecasz jakąś literaturę Tomku to pisz. Głównym dla mnie wówczas problemem było ubóstwo literatury na temat samych dziejów budowlanych zamku. To co pisze Polak to ledwie podstawa, nie pamiętam, czy któryś z badaczy w rodzaju Tomkowicza czy innych nie wybrał się tu kiedyś i nie opublikował jakiejś relacji w Sprawozdaniach KHS czy w Wiadomościach Numizmatyczno-Archeologicznych, gdzie trafiały się nieraz niezłe rzeczy o zabytkach na Kresach. Z kolei ukraińska powojenna literatura jest mi w zasadzie nieznana, z niewielkimi wyjątkami, dotyczącymi raczej wczesnośredniowiecznego budownictwa cerkiewnego czy ogólnych dziejów architektury w granicach kraju.

Jak "tęsknisz" Jerzy, to mogę pana Szajerkę odblokować . Jakiś czas temu nękał mnie mailami z prośbą o powrót na forum.

Czy pan Szajerka to ten "magik" z Grudziądza? A co do publikacji Jurku, zapewne znasz te, o których myślę, zwłaszcza artykuł prof. Czernera.

_________________
Zakład Historii Sztuki Starożytnej i Średniowiecznej
Instytut Historii Sztuki UAM w Poznaniu

To właśnie ten "magik". Był już dwa razy na tym forum i nie dało się wytrzymać

Choć przybyło mi lat i dystansu, i dziś może powściągliwiej bym się zachowywał, to jednak wolę, aby ta "sympatia" nadal była "na odległość", a nie z bliska) Wystarczy, że Pan Szajerka co parę miesięcy zalewa mą starą skrzynkę pocztową serią wiadomości z kolejnymi (w gruncie rzeczy ciągle tymi samymi) rewelacjami. Jakoś mi lżej, gdy się dowiaduję, że nie tylko mnie obdarza dobrodziejstwami w postaci maili
Tomku - przyznam, że nie wiem o jaki artykuł O. Czernera chodzi, chętnie się dowiem i uzupełnię wiedzę. Będę więc wdzięczny za wskazówkę bibliograficzną.

Jurku, to jest po prostu niemożliwe, abyś nie wiedział. Znasz wszystkie publikacje na temat architektury w języku polskim, nawet te, które jeszcze nie zostały wydane Odbieram więc Twój post jako kokieterię, lub nadmiar skromności

_________________
Zakład Historii Sztuki Starożytnej i Średniowiecznej
Instytut Historii Sztuki UAM w Poznaniu

Attachment: Chocim_twierdza.jpg [ 106.78 KiB | Przeglądane 22485 razy ]

Autorem zdjęcia jest Roman Brechko.

Ciekawe zdjęcie zamku z minaretem.

Attachment: chocim minaret.jpg [ 592.72 KiB | Przeglądane 8750 razy ]