ZAMKI W POLSCE

http://www.zamkipolskie.com/rad/rad.html

W zasadzie nie trzeba więcej - w przewodnikach jest nazywany zamkiem. Wzniesiony w latach 1570-92 od 1840 w ruinie. Pierwszy w Wielkopolsce zespół pałacowo-ogrodowy tego typu, na Czechach zdecydowanie określany byłby jako zamek. Szkoda, że zostało go tyle ile jest, ale jak zobaczyłem ten cmentarz w ogrodzie to przez sentyment dla Wizny skręciłem do Radlina z trasy.

Obiekt jest po pracach zabezpieczających - wyraźnie były osuszane lub zabezpieczane mury, jakiś drenaż i krawężniki są przy ścianach, a teren jest oczyszczony z zielska. Wala się pod nogami mnóstwo cegły, oba dziedzińce jak najbardziej czytelne. Na ścianie od strony cmentarza wisi historia i rekonstrukcja - jak będę miał jak wrzucę fotki (bo łącze mam teraz mizerne i drogie -> Orange).

_________________
Nie działa: http://www.panoramio.com/user/2010046
Nie działa: www.zamki-mazowsza.turystyka.net
I wszystko co robiłem w temacie zamków od 1997 znikło z sieci.

Czeski zamek nie jest polskim zamkiem. Radlin był tylko i wyłącznie rezydencją nieobronną.

Nieobronną, ale wygląd ruin może mylić. Usytuowanie też przemyślane. Nawiasem mówiąc Radlina mi po prostu szkoda - czegoś podobnego w Wielkopolsce nie kojarzę. A przynajmniej nie z tego okresu.

_________________
Nie działa: http://www.panoramio.com/user/2010046
Nie działa: www.zamki-mazowsza.turystyka.net
I wszystko co robiłem w temacie zamków od 1997 znikło z sieci.

Nie tylko w Wielkopolsce ale i w całej Koronie czy na Litwie trudno w zasadzie znaleźć jakiś odpowiednik dla tego założenia. Było ono jak na swe czasy awangardowe.
APEL DO ADMINISTRATORÓW:
Ten pałac w istocie nie posiadał cech obronnych, był założeniem na wpół willowym. Uważam za zdecydowanie wskazane umieszczenie tego tematu w dziale o dworach. Mam nadzieję, że przychylicie się do mej prośby.

zrobione

Dzięki!
Skoro już dyskutujemy o Radlinie, skoro odgrzebujemy zapomniane tematy - warto w końcu za rzecz zabrać się metodycznie.
Założenie w Radlinie było wiejską nieobronną rezydencją sprzężoną z ogrodem. Fundatorem pałacu był - na co wszystko wskazuje - Andrzej Opaliński - marszałek wielki koronny. Nie posiadamy na to potwierdzenia archiwalnego, ale w praktyce - biorąc pod uwagę charakter budowli i jej detalu jak i losy majątku w czasach nowożytnych - tylko on wchodzi w rachubę. Andrzej mógł przystąpić do realizacji tego rodzaju fundacji po ok. 1570 r. Pozwolę sobie tu przytoczyć daty zdobywania przez niego kolejnych godności, których dzierżenie jak najbardziej miało wpływ zarówno na możliwość prowadzenia inwestycji jak i na ich skalę: w 1572 r. mianowany zostaje marszałkiem wielkim nadwornym, w 1574 r. - marszałkiem wielkim koronnym, zaś w 1578 r. obejmuje stanowisko starosty generalnego Wielkopolski. Nasz bohater umiera w 1593 r. - data jego śmierci stanowić zatem winna terminus ante quem dla podjęcia budowy i jej zaawansowania. Stąd w uproszczeniu w przewodnikach czy książkach popularnonaukowych daty budowy jednoznacznie umieszcza się na okres 1570-1592. Jak starałem się wytłumaczyć - są to tylko orientacyjne ramy, prawdopodobne ale nie potwierdzone, nieścisłe.
Tyle na początek.
Tak przy okazji: jak już Ktoś z Was się znajdzie w Radlinie to niech koniecznie zahaczy o kościół parafialny położony kilkaset metrów od cmentarza z ruinami pałacu. Świątynia ta, mimo swych niewielkich rozmiarów, jest budowlą całkiem okazałą i cenną. Mnie ona przypadła do gustu. Jak Ktoś jest zainteresowany to mogę wrzucić rzut i fotografie. Obiekt składa się z salowego korpusu uzupełnionego o półkolistą absydę od wschodu a program wzbogaca ośmioboczna kopułowa kaplica grobowa przystawiona od północy. Kaplica ta jest szczególnie ważna z naszej perspektywy - jest to bowiem najprawdopodobniej także fundacja Andrzeja, niewiele późniejsza albo równoczesna pałacowi, kończona już po śmierci marszałka, najpierw przez wdowę po nim a potem przez jego synów. Finał zasadniczych prac budowlanych można określić na pierwsze lata XVII stulecia, autorzy Katalogu Zabytków wskazują jako czas zakończenia budowy lata 1611-1614.
Paradoksalnie - kaplica jest najstarszą murowaną częścią obecnego kościoła: jej bryłę dostawiono do drewnianej najpewniej struktury ufundowanej około połowy XVI w. Drewnianą świątynię zastąpiono murowaną budowlą dopiero u schyłku stulecia: w latach 1686-1688. Dodać jednak muszę, że w starszej pracy Szablowskiego z lat 60-tych spotkałem się inną datacją: badacz ten, chyba raczej przez pomyłkę, określił czas wzniesienia obiektu na początek XVII w. Być może zmylił go dość tradycyjny charakter i typ założenia, w istocie możliwy do odniesienia do 1 poł. wieku i mogący zostać powiązanym z panującą wówczas stylistyką.
I jeszcze dwie ilustracje:
1) fragment niemieckiej sztabówki z lokalizacją rezydencji ( większy okrąg ) i kościoła parafialnego ( mniejszy okrąg )

2) fotografia mego autorstwa, pochodząca z wiosny 2006 r. bodajże, przedstawiająca resztki pałacu od strony północnej. Doskonale widać, iż połowa obszaru założenia zajęta została przez cmentarz.

Chętnie obejrzę.

A nagrobek, Jurku masz na zdjęciach?

Nadrabiam zaległości, przynajmniej częściowo:
Co do kościoła:
1. Oto dwie skromne fotografie:
a) widok ogólny od południa

b) widok z bliższej zdecydowanie pozycji od północnego wschodu z widoczną kaplicą grobową Opalińskich położoną na północ od korpusu nawowego młodszego kościoła murowanego.

Dodaję jeszcze trzecie zdjęcie, wzięte skądś z internetu, pokazujące rąbek fasady ( najefektowniejszej z całości ) oraz odcinek ogrodzenia, godnego uwagi ):

2. Co prawda Jerzy Szablowski, czyli nie byle kto, w wydanym w latach 60-tych XX w. podręczniku/książce "Architektura renesansowa i manierystyczna w Polsce" ( dokładnie z 1965 r. ) podaje jako lata budowy świątyni zdaje się 1611-1615 ale jest to oczywista pomyłka tego badacza, bowiem pozostałe opracowania naukowe w oparciu o źródła jak i analizę architektury podają okres 1684-86 jako czas wzniesienia obecnej budowli ( inne jeszcze przesuwają inwestycję na lata 1686-88 ). Wizytacja z 1683 r. mówi jeszcze o kościele drewnianym w tym miejscu, zaś napis na nagrobku bpa Andrzeja Opalińskiego podaje, iż pomnik ten przeszedł restaurację 'po spłonięciu kościoła' - zatem budowę ( z fundacji Piotra Opalińskiego ) umieszcza się w wyżej podanych przeze mnie granicach. Wiemy również, że ok. 1686 r. w Radlinie działał poznański murator pochodzący z Tyrolu - Grzegorz Lendz. Z bardzo dużym prawdopodobieństwem to jemu możemy przypisać przynajmniej realizację jeśli nie także i projekt kościoła radlińskiego. Jego forma - salowa, z półkolistą absydą od wschodu, z przyściennymi wnękami porozdzielanymi wydatnymi filarami wciągniętymi do wnętrza - jest egzemplifikacją trendów i upodobań panujących w architekturze sakralnej Wielkopolski 2 poł. XVII w., bowiem typem układu przestrzennego i konstrukcyjnego jaki w tym regionie stał się popularny w owym okresie za sprawą budowniczych z pogranicza Włoch i krajów niemieckich ( w szczególności rodzina Bonadurów, Catenazzich czy osoba Tomasza Poncino ) stała się hala bądź sala 'ścienno-filarowa'. Znane są mi dwa kościoły wielkopolskie podobne do zabytku radlińskiego pod względem bryły i układu: fara miejska w Żerkowie oraz wiejski kościół w Białczu Starym, oba zresztą są wiązane z Janem Catenazzim lub przynajmniej kręgiem jego oddziaływania. Sam zaś kościół w Radlinie - jak się wskazuje - powstawał w zależności od twórcy/twórców kościoła Bernardynów w Poznaniu ( czyli zapewne Krzysztofa Bonadury Starszego i/lub Jan Catenazzi; tak swoją drogą obiekt ten stawiano z funduszy Opalińskich oraz Leszczyńskich, co w pewnej mierze tłumaczyć może owe związki architektoniczno-stylistyczne ).
3. Plan wstawię po wtorku. Obecnie nie mam niestety czasu na jego skanowanie z Szablowskiego.
4. Hubercie - czy masz Miłobędzkiego ( chodzi o "Architekturę wieku XVII..."? Co on pisze o Radlinie? Bo chyba coś o takim obiekcie pisać powinien.
5. Jeśli Ktoś sobie życzy to mogę przesłać te trzy ( nie najciekawsze ale zawsze jakieś ) fotografie odnośnie Radlina jakie tu wrzuciłem ( 1 x ruiny pałacu i 2 x kościół ) w lepszej rozdzielczości i objętości na prywatną skrzynkę mailową, bo zmniejszałem ich wielkość gdzieś z 2,6 do 1,4 MB. To samo się będzie tyczyć planu, jeśli po optymalnej dla mnie obróbce dalej będę musiał go zmniejszać dla wrzucenia na forum.
6. Co do nagrobków ( bo w kościele znajdują się dwa pomniki jakie powinny Cię zainteresować Hubercie ): niestety ale nie mam żadnych własnych fotografii wnętrza budowli, nie wchodziłem do niego gdyż w trakcie mej wizyty trwała msza, nie widziałem zatem w środku ani samego kościoła ani kaplicy. Mam tylko w książkach fotografie pokazujące dekorację kopuły kaplicy, późnorenesansowy piętrowy nagrobek w kaplicy ( wystawiony marszałkowi Andrzejowi Opalińskiemu i chyba któremuś z jego synów albo jego żonie - Katarzynie z Kościeleckich ) oraz wnętrze nawy ku wschodowi. W nawie umieszczony jest drugi cenny pomnik nagrobny, już wczesnobarokowy, poświęcony biskupowi Andrzejowi Opalińskiemu, jednemu z synów wcześniej wspomnianego marszałka. Niestety nie wiem nawet jak ten nagrobek wygląda ( posiadam jedynie informację, iż został wykonany marmuru koloru czarnego i czerwonego): nie mam bowiem zeszytu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce dla powiatu jarocińskiego. Tam powinny być zdjęcia radlińskich zabytków jak i wyposażenia kościoła.
Jeśli jest Ktoś zainteresowany to mogę przesłać skany tego co mam ( a zawiera się to w kilku stronach z:
- książki Eugeniusza LINETTE - "Jan Catenazzi i jego dzieło w Wielkopolsce", Warszawa - Poznań 1973
- artykułu Jana SKURATOWICZA - "Renesansowe kaplice grobowe z XVI i 1 poł. XVII w. w Wielkopolsce" [w:] "STUDIA NAD RENESANSEM W WIELKOPOLSCE", zbiór pod red. Tadeusza RUDKOWSKIEGO, Poznań 1970
O samej kaplicy więcej może być jeszcze w pracy Jerzego ŁOZIŃSKIEGO o centralnych kopułowych kaplicach grobowych w Polsce.
To tyle o kościele, przynajmniej na razie. W przyszłości więcej o pałacu.

http://www.galeriawielkopolska.info/radlin.html
pod tym linkiem można obejrzeć pewną ilość w miarę przyzwoitych zdjęć resztek pałacu.

Tom I,
s. 63
"Kopułowe mauzolea (...) były swoistym tematem i typem w polskim budownictwie sakralnym. (...) Po połowie wieku XVII kaplice takie budowano coraz rzadziej, powstawały jednak do końca stulecia, szczególnie zaś na obszarze Małopolski. (...) Przełom XVI i XVII w. przyniósł jeszcze jedną odmianę takich kaplic ośmiobocznych, o włoskiej również genezie. Odmiana ta pojawiła się najpierw w Wielkopolsce (Radlin, lata 1593/1601)."
s. 142
"Kaplice wielkopolskie - Gostomskich w Środzie (ok. 1598-1602) oraz Opalińskich w Radlinie (ok. 1600) - zainicjowały lokalną grupę mauzoleów ośmiobocznych. We wszystkich tych kaplicach zwraca uwagę mniej lub bardziej ozdobna kasetonowa dekoracja kopuł, wykonana w stiuku lub w zaprawie z użyciem motywów spotykanych na kościelnych sklepieniach".
s.276
"wnękowa odmiana wnętrz ściennofilarowych doprowadzona została następnie do perfekcji w warszawskich i wielkopolskich kościołach kręgu Józefa Bellotiego i Jana Catenazziego. Uproszczoną wersję tej odmiany - bez przejść w filarach - posłużył się w kościele w Radlinie (po 1672-1688) Grzegorz Lentz (zm. po 1690), poznański majster pochodzący z Austrii. Kościół ten, o krótkim korpusie, z apsydą, odznaczał się pewnym tradycjonalizmem, widocznym m.in. w charakterystycznych bonadurowskich zestawach podłużnego i owalnego okna."

Dziękuję Ci Łukaszu!
Od siebie dodam, że do przejawów tradycjonalizmu zaliczył bym także dwie zachodnie pseudo-wieżyczki, choć można je też rozpatrywać w kategoriach pewnego novum, choć takiego, które wygrzebano gdzieś z szafy. Bowiem takie flankujące fasadę człony wieżowe w kształcie zdaje się, że w architekturze nowożytnej Wielkopolski nie są spotykane ( z wyjątkiem specyficznego przykładu świątyni klasztornej Jezuitów w Poznaniu ), a przecież łatwo można je skojarzyć z licznymi rozwiązaniami pochodzącymi głównie z okresu ok. 1600 - ok. 1650 ( ale i potem, aż po połowę XVIII w. ) powstałymi głównie na Lubelszczyźnie ale i w całej obecnej jak i dawnej wschodniej Polsce. Miniaturowe, symboliczne wieżyczki wieńczone hełmami, przeważnie o dość smukłych proporcjach, były niezwykle popularnym motywem architektonicznym, nad którego genezą warto by się zastanowić. Może to 'odrodzenie' owych narożnych dominant, poza źródłami w teorii i praktyce nowożytnej architektury włoskiej, było także w jakiś sposób warunkowane chęcią nawiązania do analogicznych tworów w kościołach średniowiecznych i ich żywej ciągle być może symboliki.

W przypadku fasad dwuwieżowych od razu przychodzi mi na myśl jeden z pierwszych przykładów czyli jezuici w Wilnie http://upload.wikimedia.org/wikipedia/c ... a_XIXc.jpg ale jeśli chodzi o takie małe wieżyczki to są one znane z całej Rzeczpospolitej i przypominały raczej "ośle uszy" http://upload.wikimedia.org/wikipedia/c ... C3%B3w.jpg i http://upload.wikimedia.org/wikipedia/c ... _praga.jpg ale to też nie do końca chyba ten typ co w Radlinie.

Znalazłem stronę z kilkoma fotografiami ruin pałacu w Radlinie a także ze zdjęciami kościoła radlińskiego i dość bliskiego mu pod względem typu architektury kościoła parafialnego w niedalekim Żerkowie:
http://fotogalerie.pl/fotka/27397111611 ... osciol.htm
Zwróćcie też uwagę na obiekt nazwany mianem: brama do miasta Żerkowa. Jest to w rzeczywistości jedyna pozostałość po pochodzącym z końca XVII w. pałacu w Żerkowie, rozebranym w trakcie okupacji niemieckiej ( ten obiekt warto by zrekonstruować! ); na terenie parku przypałacowego zachował się chyba nawet pagórek interpretowany jako ewentualna pozostałość po starszej siedzibie - jeśli czegoś tu nie plotę.
Oto fotografia kościoła w Radlinie z powyższej strony, pokazuje ona lepiej bryłę budowli w całej okazałości.

http://www.srodawlkp.org/pliki/swpm_k28.html
- parę fotografii z Żerkowa, w tym zdjęcie kaplicy grobowej Górków-Roszkowskich, przystawionej do fary. Budowla ta jest starsza od samego kościoła murowanego ( pochodzącego zapewne z lat ok. 1710-ok. 1730 ) i powstała jak się przypuszcza pod wpływem kaplicy radlińskiej w latach ok. 1600-1610. Te dwa obiekty, tj. radliński i żerkowski, oraz kaplica Gostomskich przy farze w Środzie ( po 1598 - ok. 1610 ) jak też prawdopodobnie pochodząca sprzed 1601 r. drewniana kaplica w Rzgowie koło Konina tworzą razem jedną grupę ośmiobocznych w rzucie kopułowych ( obecna kopuła z latarnią w Rzgowie może być wtórna i pochodzić z ok. 1699 r. lub z ok. 1790 r. ) kaplic będących odmianą szlacheckiego polskiego mauzoleum nowożytnego.
Jeszcze taka uwaga: nie wiem jak to wytłumaczyć, ale na zdjęciu jakie znalazłem w necie kaplica żerkowska wygląda na sześcioboczną, podczas gdy w opisach mówi się o kształcie ośmiobocznym. ?

Tak swoją drogą - w przyszłości trzeba będzie założyć odrębny wątek o Żerkowie.

Oto dawno już obiecany rzut kościoła parafialnego w Radlinie. Źródło: Jerzy SZABLOWSKI "Architektura renesansowa i manierystyczna w Polsce - zarys", Wydawnictwo Literackie, Kraków 1965. Odbitka z "Historii sztuki polskiej", tom II - "Sztuka nowożytna", wydanie 2, 1965 r.
Strona 85, il. 69.

W przyszłym tygodniu dodam zdjęcie wnętrza z nagrobkiem Opalińskich.

Przypomniało mi się z którym z kościołów jeszcze kojarzy mi się świątynia radlińska - z farą w Nowogródku:

Skojarzenie to jest rzecz jasna dosyć luźne i wiąże się głównie z podobieństwem fasad obu budowli, lecz nie jest ono pozbawione podstaw, oba obiekty powstawały w okresie baroku ( kościół w Nowogródku obecną postać otrzymał w latach 1719-1723 ).

Wracam do tematu. Uzupełnić chciałbym informacje czy raczej tylko materiał ilustracyjny poświęcony kościołowi radlińskiemu, a dokładnie kaplicy grobowej Opalińskich przyległej do tej świątyni. Jest ona o tyle ważna w kontekście rozważań o rezydencji radlińskiej, iż wiąże się ona z jego mecenatem artystycznym. Najprawdopodobniej Opaliński nie był zaangażowany w jej fundację, budowę i samą inicjatywę postawienia kaplicy grobowej trzeba chyba przypisać wdowie po nim - Katarzynie. Niemniej dla ukazania tła oraz dla rozważań nad obliczem stylowym detalu i architektury pałacu/willi w Radlinie warto się zapoznać również z mauzoleum i ze znajdującym się w jego wnętrzu pomnikiem nagrobnym, powstały one bowiem niewiele później niż założenie rezydencjonalne ( zapewne tuż przed lub około 1600 roku ) a niewykluczone, że stawiali i wykonywali je Ci sami twórcy co w przypadku pałacu.
Do bibliografii poświęconej kaplicy w Radlinie dopisać należy kolejną pozycję - wspaniałą, fundamentalną pracę Jerzego Z. ŁOZIŃSKIEGO - "Grobowe kaplice kopułowe w Polsce - 1520-1620", PWN, Warszawa 1973. Jako, że się w nią niedawno zaopatrzyłem ( co polecam Każdemu zainteresowanemu sztuką i architekturą nowożytną w naszym kraju ) i mam nieograniczoną możliwość skanowania sobie z niej obrazków ( no a odkąd jestem na Forum stałem się maniakiem skanowania:)), postanowiłem spełnić dawną prośbę Huberta oraz dodać ujęcia kaplicy, jakie jeszcze nie zafunkcjonowały tutaj.
Ilustracje:
1 - pomiar kaplicy: plan i przekrój poprzeczny na osi północ-południe
2 - widok zewnętrzny kaplicy od wschodu
3 - wnętrze kopuły kaplicy
4 - wnętrze mauzoleum z nagrobkiem przyściennym Opalińskich









Jeśli Ktoś potrzebowałby tych ilustracji w lepszej, przyzwoitej rozdzielczości ( 400 DPI ) oraz większym - oryginalnym rozmiarze - proszę do mnie napisać.

Dodaję lepszej jakości ilustrację przedstawiającą nagrobek Opalińskich. Źródło: Helena KOZAKIEWICZOWA - „Renesansowe nagrobki piętrowe w Polsce”, [w;] BHS, R. XVII - 1955, nr 1, str. 22, il. 17. Oryginał fotografii znajduje się w zbiorach WOSOZ w Poznaniu. Umieszczam tu kiepską kopię ( ok. 1,4 MB ), jak Ktoś jest zainteresowany lepszą ( ok. 8,5 MB ) - proszę dać mi znać.

Witam wszystkich forumowiczów. Trafiłem na to forum szukając informacji o pałacu w Radlinie.
Teraz mam do was gorącą prośbę. Na stronie gminy Sieroszewice znalazłem takie info. "W dawnych czasach stał tu pałac biskupi z 50 piwnicami, zburzony przez konfederatów barskich"
Źródło Opis miejscowości Sieroszewice pochodzi ze słownika geograficznego Królestwa Polskiego, wydanego w XXX tomach w końcu XIX wieku.
To jedyne źródło informacji. Trudno mi uwierzyć, aby o takim pałacu nie było żadnej innej informacji. Nawet jeśli byłby to pałać drewniany, to jednak ilość piwnic wskazywałaby na spore wymiary. Czyżby to były tylko miejscowe legendy?
Moja prośba polega na tym, abyście mi wskazali gdzie i czego mam szukać? Domyślam się ze w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie, ale w jakich dokumentach? Ja się zupełnie nie znam, a bardzo mnie zaciekawiła ta sprawa. Będę bardzo wdzięczny za każdą pomoc.

Jeśli pytanie dotyczy XVI-wiecznej rezydencji Opalińskich w Radlinie gm. Jarocin, to informacji na ten temat jest sporo, nawet w internecie. Relikty pałacu są do dziś czytelne we wsi, nawet fragmenty ścian z otworami okiennymi i kamieniarką, więc specjalnie szukać nie trzeba. No i była to konstrukcja murowana, rozebrana w XIX w. Konfederaci barscy nie mieli nic wspólnego ze zniszczeniem tego obiektu.

_________________
Zakład Historii Sztuki Starożytnej i Średniowiecznej
Instytut Historii Sztuki UAM w Poznaniu

Maj' 2017

Pewnie źle sformułowałem zdanie stąd nieporozumienie.
Mi nie chodziło o Radlin, bo o nim jest jest tu sporo informacji. Radlin znajduje się na płn. - zach. od Kalisza. A ja pisałem o pałacu biskupów gnieźnieńskich (według podań) w Sieroszewicach na płd. - zach. od Kalisza. Te dwie miejscowości dzieli kilkadziesiąt km.
Jak wspomniałem wcześniej nie mam pojęcie w jakich dokumentach mam szukać. Miałem nadzieję, ze ktoś mi tu podpowie.

Kiedy te tereny przestały być własnością biskupów? Ze Słownika geograficznego wynika, że od XVI wieku była to własność szlachecka, więc obecność w Sieroszowicach pałacu biskupiego po tym okresie wydaje się nieco wątpliwa.