ZAMKI W POLSCE

Nasz czeski kolega Zany w wątku pt. "Nowy portal o zabytkach średniowiecza" poruszył sprawę datowania wieży z ostrzem (br'item) w czeskim zamku Bitov -
viewtopic.php?f=92&t=4904&p=36589#p36589
komentarz z: 9 paź 2018 22:44
- pisząc tak:

Wspaniale Zany, że piszesz o tej kwestii na naszym Forum! Poruszasz bowiem niezwykle ciekawy problem: geneza i występowanie wież z ostrzem na zamkach środkowo-europejskich.
Przyznam Zany, że nie przeglądałem Twej strony od kilku lat (choć pamiętam jak wspaniałym odkryciem było natrafienie na nią wiele lat temu) i nie znałem tego ustępu, w którym analizujesz sprawę. Czytałem tylko artykuł Varhanika, ale w odniesieniu do Bitova mnie on nie przekonywał (natomiast trafione były dla mnie przesunięcia datowań pozostałych wież tego rodzaju). Sprawa jest o tyle intrygująca, że i u nas w Polsce wieże takie, choć niezwykle rzadkie, bo powstałe w pojedynczych egzemplarzach, uznawane były długo za nie mogące powstać później, niż w 1 poł. XIV w. W świetle współczesnych badań, ale i od dawna nasuwających się wątpliwości, jasnym jest jednak, że sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana i wieżowe dzieła obronne z tzw. ostrzem ze spokojem mogły być stawiane w ciągu XV w. Ma to szczególne znaczenie dla zamku Niesytno w Płoninie pod Bolkowem na Śląsku. Jak powszechnie wiadomo - w samym Bolkowie istnieje do dziś monumentalna ruina zamku książęcego, której główną dominantę do dziś stanowi wspaniały stołp/bergfried na planie "kropli, czyli właśnie wyposażony w ostrze. Powszechnie się przyjmuje, że ten element warowni powstał albo w 4 ćw. XIII w., albo w 1 poł. XIV w., choć obecnie w miejsce dawniej forsowanej wczesnej chronologii przyjmuje się tą nieco późniejszą, dopuszczając nawet czasy rządów Bolka II (po 1326 r.).
Tak się składa, że na nieodległym od Bolkowa (oddalonym o 8 km) zamku Niesytno zachowała się wieża podobna w kształcie do bolkowskiej (bo też z ostrzem), ale odmienna nieco pod względem funkcji (bo stanowiąca donżon). Tradycyjnie uznawano ją do ostatnich lat za wczesną, powstałą w 1 poł. XIV w., w każdym razie wkrótce po niewątpliwie wcześniejszej, a uznawanej za wzorcową wieży bolkowskiej. Pamiętam mój silny spór o tą sprawę z Prof. Chorowską w 2011 r. Pani Prof. nie chciała przyjąć innej opcji, jak budowa donżonu niesytneńskiego w początku XIV w. Od samego początku twierdzenie to było jednak wątpliwe, a wnikliwsze przyjrzenie się przeze mnie kontekstowi historycznemu, okolicznościom powstania warowni, a także późniejsze badania archeologiczne i architektoniczne Prof. Chorowskiej i Tomasza Olszackiego przy współpracy Piotra Błoniewskiego dostarczyły nieulegających wątpliwości dowodów na to, że ta partia wieży Niesytna, która posiada ów dziób, zbudowana została najpewniej dopiero w ... 2 poł. XV w.
Sytuacja ta pokazuje, że pewne rozwiązania w architekturze obronnej, mimo naszych silnych skojarzeń z konkretnym epizodem czy okresem w dziejach, mogły być z powodzeniem wykorzystywane przez całe dzieje, w różnych momentach, co z jednej strony uczy pokory badawczej, a z drugiej strony doskonale symbolizuje pewną uniwersalność określonych kształtów geometrycznych w dziedzinie 'architectura militaris'.

W artykule cytowanym przez Varhanika istnieją inne wieże z ostrzem pochodzące z drugiej połowy XV w. i w ich datacji eksperci generalnie się zgadzają.
Jest inna taka wieża na Bítovie (w sumie tam trzy wieże z ostrzem) w przedzamcze, gdzie nikt późnogotycke pochodzenie niezaprzecza i ta jest bardzo podobna do omawianej.