Jesziwaboy założył nowy temat. Włączam się do dyskusji. Na początku pragnę jeszcze raz podkreślić, ze nie mam wykształcenia w dziedzinie architektury, ani historii sztuk. Jestem nauczycielem historii. Patrzę na zamki średniowieczne z pozycji średniowiecznego uniwersalizmu europejskiego. W XIX w. na gruncie ideologii nacjonalistycznych powstało pojecie „zamki krzyżackie”, które jako stereotyp dalej funkcjonuje. Moim zdaniem Jesziwaboy nadal go podgrzewa, może nawet w przyszłości będzie jednym z tych, co przedłużą jego żywot naukowy.
Dla mnie dowodem, że jest to pojęcie w kategorii stereotypu, jest książka Mieczysława Haftki z 1999 r. pt.: „Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów”. Autor książki zawodowo związany jest z Malborkiem.
![Image](https://hosting.zamki.pl/imgmini/1691923398343.jpg)
Oto zestaw zamków krzyżackich z tej książki i ich właściciele w średniowieczu. Po prawej stronie cyframi rzymskim zaznaczyłem kolejne zamki niekrzyżackie.
1. Barciny – Krzyżacy.
2. Barczewo – biskup warmiński. I
3. Bartoszyce – Krzyżacy.
4. Bezławki – Krzyżacy.
5. Bierzgłowo - Krzyżacy.
6. Bobrowniki - Krzyżacy.
7. Braniewo - biskup warmiński. II
8.Bratian – Krzyżacy.
9. Brodnica – Krzyżacy.
10. Bytów – Krzyżacy.
11. Człuchów – Krzyżacy.
12. Działdowo – Krzyżacy.
13. Dzierzgoń– Krzyżacy.
14. Elbląg– Krzyżacy.
15. Ełk– Krzyżacy.
16. Frombork – zespół katedralny, nie będący zamkiem, jak podkreśla autor książki - biskup warmiński. III
17. Gdańsk - Krzyżacy.
18. Giżycko - Krzyżacy.
19. Gniew - Krzyżacy.
20. Golub – Krzyżacy.
21. Grudziądz – Krzyżacy.
22. Jeziorany - Krzyżacy.
23. Kętrzyn - Krzyżacy.
24. Kowalewo Pomorskie - Krzyżacy.
25. Kurzętnik – własność kapituły diecezji chełmińskiej, siedziba administratora lubawskich dóbr kapituły i proboszcza miejscowego kościoła parafialnego. IV
26. Kwidzyn – „wieloczłonowy zespół obronny składający się pierwotnie z: zamku biskupiego, miasta i zamku kapituły pomezańskiej”. V
27. Lębork - Krzyżacy.
28.Lidzbark Warmiński- biskup warmiński. VI
29. Lipienek - Krzyżacy.
30. Lubawa – biskup chełmiński. VII
31. Malbork - Krzyżacy.
32. Morąg - Krzyżacy.
33. Nidzica - Krzyżacy.
34. Nieszawa – Krzyżacy.
35. Nowe – Krzyżacy.
36. Nowy Jasieniec – Krzyżacy, w 1313 r. przejęli częściowo murowaną budowlę.
37. Okartowo – Krzyżacy.
38. Olsztyn – kapituła warmińska. VIII
39. Olsztynek – Krzyżacy.
40. Osiek – Krzyżacy.
41. Ostróda – Krzyżacy.
42. Papowo Biskupie – Krzyżacy.
43. Pasłęk – Krzyżacy.
44. Pieniężno - kapituła warmińska. IX
45. Pisz – Krzyżacy.
46 .Pokrzywno– Krzyżacy.
47. Prabuty – biskup pomezański. X
48. Przezmark – Krzyżacy.
49. Puck – Krzyżacy.
50. Radziki Duże – zamek Andrzeja Ogończyka-Radzikowskiego, kasztelana dobrzyńskiego. XI
51. Radzyń Chełmiński – Krzyżacy.
52. Reszel - biskup warmiński. XII
53. Rogóźno - Krzyżacy.
54. Ryn - Krzyżacy.
55. Skarszewy - Krzyżacy.
56. Stara Kiszewa - Krzyżacy.
57. Starogród - Krzyżacy.
58. Szczytno - Krzyżacy.
59. Szestno - Krzyżacy.
60. Sztum - Krzyżacy.
61. Szymbark – kapituła pomezańska. XIII
62. Świecie - Krzyżacy.
63. Tczew - Krzyżacy.
64. Toruń - Krzyżacy.
65. Tuchola – Krzyżacy
66. Wąbrzeźno – biskup chełmiński. XIV
67. Węgorzewo – Krzyżacy.
Z tego zestawienia widać, że pojecie „zamku krzyżackiego” jest bardzo nieprecyzyjne. Nawet program użytkowy zamków należących do Krzyżaków był dostosowany do potrzeb konkretnego użytkownika. Nie wszystkie były domami konwentualnymi, były wśród nich np. wójtowskie.
Sprawa powiązań cysterskich i podpatrywania ich sztuki budowlanej przez Krzyżaków. Polecam artykuł Kazimierza Pospiesznego pt.: Typ pruski zamku regularnego – idea cesarska? Niestety nie dysponuje dokładniejsza notka bibliograficzną. Jest to artykuł z większej pracy zbiorowej. Na stronach 377-378 jest mowa o wizycie Eberharda von Sayn w Marburgu, w maju 1251 r., której celem było poszukanie warsztatu budowlanego do pierwszego wzorcowego domu konwentu w Elblągu, pracującego nawet dla Cystersów.
Warto również zauważyć, że rewolucja budowlana w państwie krzyżackim zbiegła się z przejęciem Grudziądza a następnie Gniewu. W tym miejscu dochodzimy do pojęcia okres przedkrzyżacki. Dla osób, które nie są związane z terenem państwa krzyżackiego latami przełomowymi będą zapewne lata 1226-1228, czyli sprowadzenie Krzyżaków do Polski. Jest jednak ogromne spłycenie zagadnienia. Dla Torunia okres przekrzyżacki wyznaczają lata 1230-1233, dla Grudziądza okres krzyżacki zaczyna się 22.12.1255 r., lub wg innego odczytu 22.01.1256 r. , dla Pomorza Gdańskiego przedziałem będą lata 1308-1309. Historiografia niemiecka XIX w. wypromowała tezę, że budownictwo murowane na tym terenie to pionierska rola Krzyżaków. Tezę te podchwyciła też historiografia polska. Np. w Grudziądzu, na Górze Zamkowej w XX w. szukano wyłącznie drewnianego grodziska dla zamanifestowania piastowskiego rodowodu miasta. Ceglany zamek nie interesował polskich archeologów. Śladów grodu nie znaleziono a i tak pisano, że był. Bezkrytycznie przyjęto wynik nacjonalistycznych badań H. Jacobiego, z okresu II wojny światowej, w jakimś stopniu wpisujących się w ton propagandy gebelsowskiej o germańskim rodowodzie tych ziem.
Jesziwaboy ogromnie spłycił w swoim poscie role Cystersów. Wg reguły cysterskiej nie mógł być zasiedlony nowy klasztor, gdy nie był ukończony.
Odnośnie Gniewu i jego cysterskich korzeni. Na sesji naukowej w Pelplinie w 2001 r. razem z moimi kolegami pokazaliśmy, że na fasadzie zamku w Gniewie z zendrówki są akcenty skandynawskie – spirala. Gniew był grangią Oliwy. Patrząc na mury zamku, można czytać jak z rękopisu, pisanego kilkoma charakterami pisma. Np. zamek w Radzyniu ma wzór z zendrówki na całej ścianie. Jest jednolity a Gniew ma ślady podwyższania, łącznie z basztami narożnymi.
![Image](https://hosting.zamki.pl/img_org/1691923398557.jpg)
Odnośnie cysterskiego rodowodu Grudziądza. W latach 90 XX w. w historiografii wyłonił się jako główna siedziba biskupa Chrystiana. Stąd te późne przejęcie go przez Krzyżaków i problem z własnością zamku.
Na tej liście 67 zamków widać, że nie ma zamku kapituły chełmińskiej, siedziby kanoników. Są przesłanki źródłowe, by twierdzić, że był on w Grudziądzu, teren przedzamcza, od XVII w. we władaniu Jezuitów. Co do części krzyżackiej zamku, była tu też czasami siedziba komtura krajowego chełmińskiego oraz utrzymywano konie pocztowe a w 1230 r. Główna kwatera Wielkiego Mistrza v. Orselna w czasie wojny z królem Władysławem Łokietkiem. To też świadczy o ówczesnej potędze tego zespołu zamkowego. W świetle źródeł pisanych i tego co się zachowało, zaczyna się wyłaniać potężny kompleks obrony z dwoma zamkami, jednym na północy i drugim na południu, w środku jurydyką kościelną ze spichrzami obronnymi a na południowym wschodzie dworem wójtowskim z wieżą.