ZAMKI W POLSCE

W zasadzie, po I Wojnie Światowej doktrynalna polemika konserwatorska przeniosła się z łamów prasy i z książek, w teren – gdzie znalazła swą kontynuację w toku wielu podejmowanych wówczas robót. Prawie trzy dekady później, Ksawery Piwocki w swym artykule na łamach „Biuletynu Historii Sztuki i Kultury” określił lata międzywojenne jako okres rozwoju „reakcji przeciw zasadom rieglowskim”, którą można było obserwować w poczynaniach ówczesnych służb konserwatorskich. Najbardziej jaskrawe było to widoczne w przypadku ruin dwóch zamków: wileńskiego i trockiego, a także w pracach Józefa Dutkiewicza nad ratuszem zamojskim i Jana Zachwatowicza nad warszawskimi murami obronnymi. Zwłaszcza historia tego drugiego jest godna przybliżenia.
Jej najważniejszy etap rozpoczął się w styczniu 1929 roku, kiedy, wówczas zaledwie dwudziestosześcioletni, Stanisław Lorentz został konserwatorem na okręg wileński, i kierownikiem tamtejszego Oddziału Sztuki. W planie miał zabezpieczenie ruin w Trokach, Wilnie, Nowogródku, Miednikach, Krewie i Lidzie. „Zorientowałem się szybko, że (...) wokół tego celu można zjednać opinię nie tylko polską, ale i litewską, bo wszyscy mieszkańcy Wileńszczyzny na swój sposób byli patriotami tej ziemi i darzyli miłością zabytki przeszłości. Jednym z nich, najwspanialszym, najbardziej romantycznym, pobudzającym wyobraźnię wszystkich, był Zamek w Trokach.”. W maju miała miejsce pierwsza wyprawa do tego obiektu, a której uczestnikami byli, oprócz Lorentza, także Juliusz Kłos i Jan Borowski. Stwierdzono, że, o ile nie podejmie się żadnych prac konserwatorskich, to siedziba dawnych litewskich bohaterów ma przed sobą jeszcze, maksymalnie, dwadzieścia lat istnienia „...i z tych najwspanialszych ruin pozostanie tylko kupa kamieni.” W celu pozyskania funduszy Lorentz zaciągnął prywatną pożyczkę, na ogromną wówczas sumę 10 000 złotych w wileńskim Banku Gospodarstwa Krajowego. Samowolne te działania wywołały sprzeciw władz, lecz społeczeństwo Wileńszczyzny stanęło po stronie konserwatora. Z czasem przyznano mu oficjalne fundusze na prowadzenie prac, dzięki czemu odzyskał większość ze swego prywatnego wkładu.
Zanim, w lipcu 1929 roku, pod kierunkiem Jana Borowskiego, rozpoczęto prace, Lorentz sformułował, na łamach „Wiadomości Konserwatorskich”, ich program. W zamku na wyspie, najpilniejszymi potrzebami były prace zabezpieczające obiekt przed dalszym zniszczeniem oraz jego odgruzowanie. Stan zamku lądowego przedstawiał się dużo lepiej, i zdecydowano się jedynie na podstemplowanie otworów okiennych i uprzątnięcie rumowiska. W obydwu zamkach planowano tez odsłonięcie niektórych partii murów i przeprowadzenie prac archeologicznych. Głównym założeniem przedsięwzięcia było – co wielokrotnie podkreślano – wyłączne zakonserwowanie murów, i niedopuszczanie jakichkolwiek myśli o odbudowie. W drodze koniecznego wyjątku, w zamku na wyspie, zrekonstruowano odnaleziony w nasypisku wylot sklepienia bramy i wyloty otworów wejściowych w wieży zamku. Przyczyną tego był fakt, iż na nich wspierały się pozostałe ruiny wieży. W celu utrzymania w pierwotnym kształcie połączenia schodów z izbą na pierwszym piętrze, odtworzono ich wylot w nowowybudowanej skarpie zabezpieczającej.
Następcy Lorentza – Ksawery Piwocki w latach 1936, i Witold Kieszkowski w latach 1938 – 39, w odróżnieniu od niego, byli rzecznikami „reakcji antyrieglowskiej”. Drogą stopniowego rekonstruowania pomniejszych partii zamku, parli do jego pełnej odbudowy. Pierwszy z nich posunął się do wznoszenia murów na odkopanych fundamentach i projektował podwyższenie głównej wieży zamku wileńskiego o jedną lub dwie kondygnacje, zaś jego następca dokonał przesklepienia odkopanych wcześniej piwnic, a nawet sali na pierwszym piętrze, i myślał o pokryciu dachem całości. Chciał, według słów Piwockiego, zamienić ruiny w zabytek żywy. Odbudowa zamku w Trokach ostatecznie zakończyła się już po wojnie, co nie leży w temacie niniejszej pracy, zasadniczo koncentrującej się na działaniach na obszarze Polski.

Tak, trochę zabawny ten wywiad. Nawet w tak prozaicznej sprawie wyłazi z nich ta "żmudzka zapyziałość". Niby dyrektor muzeum (tak ważnego dla Litwy), a nie potrafi inteligentnie odpowiedzieć na zadane pytanie, tylko typowo: "A u was to się bije murzynów".

Wywiad z dyrektorem zamku. Zabawny.

Nikt nie wie skąd się wzięli, chociaż podobno lubili przyznawać się iż pochodzą od Chazarów.

Sądzić więc można, że albo rysownik się pomylił czy coś przejaskrawił

Jest raczej jasne, że odbudowa nie mogła dokonać na tyle dużej zmiany oryginalnej substancji murów, by zaniedbać odtworzenie dwóch czworobocznych baszt/wież na rogach zamków głównego.

Zwróć jednak uwagę jak dokładnie została przedstawiona topografia, a i sam zamek, jeśli chodzi o układ i proporcje jest w zasadzie przedstawiony dość wiernie. Niestety z powodu hermetyczności języka litewskiego trudno to zweryfikować w konfrontacji z wynikami badań arecheologicznych.

No taki sposób budowania, żeby wznosić mur z przerwami, a potem je uzupełniać, jest bardzo ciekawy Zastanawiam się, czy nie było tam fundamentu arkadowego, którego nie zrozumieli