Tytuły

ZAMKI W POLSCE

Forum miłośników zamków (zał. 2006)



Utwórz nowy temat Odpowiedz w temacie  [ Posty: 1 ] 
Autor Wiadomość
PostNapisane: 2016-03-10 21:46 
Offline

Dołączył(a): 2010-12-06 17:16
Posty: 73
Lokalizacja: Tarnów
Кушнярэвіч, А.М. Мураваная дабастыённая фартыфікацыя Вялікага Княства Літоўскага. — 2-е выд., дап. — Мінск : Беларуская навука, 2014. — 244 с. : іл

To już drugie wydanie tej ciekawej książki. W tłumaczeniu na język polski noszącej tytuł „Murowana przedbastionowa fortyfikacja Wielkiego Księstwa Litewskiego”. Poniższe streszczenie (za błędy w tłumaczeniu z języka białoruskiego z góry przepraszam)

W pierwszym rozdziale zatytułowanym „Historiografia i źródła” Kuszniarewicz m.in. odnosi się m.in. do definicji „zamku”. W załączonym do pracy słowniku definiuje zamek jako „średniowieczny kompleks obronnych, mieszkalnych, gospodarczych, kultowych budynków objętych ogólną linią umocnień, wzniesionych w dogodnym do obrony miejscu”. Badacz przypomina, że do niedawna w białoruskiej mediewistyce podstawą dla atrybucji zamku było określenie osady pod taką nazwą w źródłach pisanych. Z praktyką tą zmierzył się kilkanaście lat temu Jurij Zajac w 4 tomie „Archeologii Białorusi”, który uznał, że ze wszystkich ufortyfikowanych miejsc, które w źródłach nazywa się zamkami, w historyczno-kulturowym sensie są nimi wielkoksiążęce i senioralne rezydencje oraz umocnione budowle siedziby ("жыллё") feudałów w wioskach. Kuszniarewicz zgadza się z tym poglądem. Dodaje też, że pod pojęciem „zamek” pod względem funkcjonalnym trzeba mieć na uwadze założenia przedbastionowe, w których nie rozdzielono obronnych i mieszkalnych funkcji. Założenia z XVII-XVIII wieku (Nieśwież, Zasław, Holszany, Gieraniony, Stary Bychów, Lachowicze, Smolany, Hłusk i inne), w których główny akcent położono na budynek mieszkalny, a obrona przeniesiona została na wały i bastiony Kusznarewicz klasyfikuje nie jako „zamki”, ale „pałacowo-zamkowe kompleksy”, albo biorąc pod uwagę określenia w źródłach pisanych dotyczące założeń z umocnieniami bastionowymi – terminami „forteca” albo „cytadela”.
Kuszniarewicz przypomina też opinię Hienadija Siemiańczuka (publikowana m.in. w języku polskim w: Wschodnioeuropejski zamek we wczesnym średniowieczu – geneza i funkcjonowanie (według danych z Białorusi), w: Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej, red. M. Antoniewicz, Warszawa 2002, s. 133-145), który na podstawie analizy źródeł pisanych doszedł do wniosku, że pojęciu „zamku” odpowiadają słowa „gród” i „dwór”. W mowie mieszkańców WKL „zamek” zastąpił „gród” już w XIV w. Zgadza się też z wnioskami Siemiańczuka, że słowo „zamek” w tym czasie oznaczało centrum obrony grodu, który był otoczony obronnymi umocnieniami, i ufortyfikowane miejsca, przeznaczone dla życia i obrony feudałów we wsiach. W zależności od funkcji Siemiańczuk podzielił zamki na dwie kategorie: zamki – pograniczne twierdze i zamki – rezydencje feudałów.

W rozdziale drugim zatytułowanym w tłumaczeniu „Zamkowe i miejskie murowane budowle fortyfikacyjne” Kuszniarewicz omawia kolejno poszczególne typy budowli – bergfridy, donżony, lagerburgi, kasztele, konwenthauzy, "wyszogrody", "niżogrody" i przedgrodzia. Przy begfridach (Grodno, Kamieniec, Turów, Brześć, Połock, Mścisław) wskazuje na ich analogie m.in. w Izborsku w obwodzie pskowskim w Rosji (przed ostatnią wojną w Estonii) i polskim Bieławinie. Bergfridy w części zamków WKL (np. Grodno) pełniły - wg Kuszniarewicza - funkcję vorburgów (podaje tutaj analogię z stołpem w Kazimierzu Dolnym w relacji do zamku). Prototypem wież typu „wołyńskiego” w WKL wg Kuszniarewicza są niemieckie bergfridy.

Donżon autor definiuje jako „główną wieżę z wejściem na poziomie drugiej, trzeciej kondygnacji średniowiecznego zamku, przystosowaną zarówno do obrony, jak i mieszkania”. Na terenie WKL wymienia donżony w zamkach: Krewo, Miedniki, Troki (zamek na wyspie), Ostróg i Miadzioł.

Potem pisze o kasztelach. Zdaniem Kuszniarewicza pierwsze kasztele („średniowieczne zamki na regularnym planie”) WKL budowane były na wzór krzyżackich lagerburgów z XII w. z Liwonii. Po koniec XIII – 1 poł. XIV w. powstały zamki Kowno, Miedniki, Krewo, Lida). Do kaszteli zaliczyć można także Gieraniony XV/XVI w. i Mir lata 20. XVI w., Lubcz 2 poł. XVI – pocz. XVII w. oraz Gojcieniszki pocz. XVII w.

Następnie badacz omówił zamki wzorowane na krzyżackich konwenthauzach, a więc zamek w Trokach na wyspie 1345-1388 (jako polskie analogie podaje Liw i Ciechanów), zamek w Trokach na półwyspie 1414-1430 oraz Ikaźni 1 ćw. XVI.

Kolejne określenie grupy zamków WKL tym razem zaproponowane przez Kuszniarewicza, to „wyszogrody” („вышгарады”). W źródłach pisanych określane są one jako zamek albo gród wysoki, górny „верхні”. „Wyszogrody” to wielowieżowe kompleksy obronne, zwyczajnie zajmujące teren dawnych grodów, znajdujących się na wysokim trudnodostępnym pagórku na jednym z brzegów rzek. Miały plan nieregularny, który powstał pod wpływem rzeźby terenu, który w każdym przypadku był odmienny i niepowtarzalny. Na terenie zamków górnych – wyszogrodów wzniesione były budynki rezydencjonalne, obronne, kultowe, gospodarcze, a także budynki należące do zamożnych rzemieślników, kupców, członków książęcej drużyny. Do „wyszogrodów” autor zalicza zamek górny w Wilnie, zamki w Nowogródku, Grodnie, Orszy, Miadziole, Starych Trokach, Łucku, Ostrogu, Włodzimierzu Wołyńskim, Kamieńcu Podolskim i zamek górny w Witebsku.

„Niżogrody” („ніжгарады”) to dawne podgrodzia (źródłosłów białoruskiego słowa „podgrodzie”, czyli „вакольны горад” kojarzy się z krakowskim Okołem). W źródłach pisanych to zamki dolne, niskie. „Niżogrody” uformowały się na bazie handlowo-rzemieślniczych osad przygrodowych z XII-XIII w. „Niżogrody” przyjmowały różne funkcje. Zamek dolny w Wilnie przekształcił się w wielkoksiążęcą rezydencję. „Niżogrody” funkcjonowały także w Witebsku, Łucku, Grodnie.

Ostatnim rodzajem założeń świeckich według Kusznarewicza jest „przedgrodzie” ("перадграддзе"). Autor wymienia tylko jeden przykład. Chodzi tutaj o umocnioną część miasta (suburbium) przed zamkiem wysokim czyli obronne mury Wilna.

Trzeci rozdział poświęcony jest obronnym budowlom kultowym.

Pierwszą grupą stanowią świątynie – kasztele (flankowane wieżami na wszystkich narożnikach) - „храмы-кастэлі”. Należą lub należały do niej sobór sofijski w Połocku, katedra św. Stanisława w Wilnie w fazie gotyckiej (jako analogię podaje archikatedrę we Fromborku), troicki kościół w Łucku, kościół bernardyński w Wilnie, „preczyscienska” cerkiew w Wilnie, cerkiew św. Trójcy przy monastyrze w Wilnie, cerkwie w Supraślu, Synkowiczach, Murowance, w Sutkowcach na Podolu, zbór kalwiński w Komajach. Świątynie tego typu istniały prawdopodobnie w Brześciu, Grodnie i Kownie. Za prototyp wszystkich tych świątyń na terenie WKL autor uznaje katedrę św. Stanisława w Wilnie.

Druga grupa to świątynie – forpoczty („храмы-фарпосты”). Budowano na terenie podgrodzi, ale same nie były inkastelowane, a tylko miały przystosowaną do obrony wieżę – dzwonnicę, wolno stojącą albo przybudowaną do świątyni. Do tego typu budowli zalicza się także cerkwie, flankowane na narożnikach fasady głównej obronnymi wieżami. Kuszniarewicz zalicza do nich cerkiew św. Mikołaja w Wilnie, dwonnicę kościoła Jana Chrzciciela w Wilnie, dzwonnicę kościoła franciszkańskiego w Wilnie, kościół Ducha Świętego w Wilnie i farę Witoldową w Grodnie. Cerkiew Borysa i Gleba w Nowogródku stała się świątynią – forpocztą po przebudowie w 1 ćw. XVII w. Świątynią – forpocztą była także synagoga na zamku dolnym w Łucku. Największa ilość tego typu budowli istniała w Wilnie. W systemie fortyfikacyjnym miasta tworzyły one swoistą obronną strefę.

Świątynie – wieże „храмы-вежы”. Do tego typu Kuszniarewicz proponuje zaliczyć inkastelizowane świątynie, włączone w linie obronnych murów zamków. W ten sposób w systemie fortyfikacyjnym zamku faktycznie wypełniały one rolę wieży. Przykładem takiej budowli jest „bogojawleńska” cerkiew zamku w Ostrogu, która była zbudowana w pierwszej połowie XV w. z jego północnej strony.

Kolejna grupa to monastyry – kasztele „манастыры-кастэлі”. Autor zalicza do nich monastyr w Dermaniu koło Równego z XV w., i monastyr w Zimnem koło Włodzimierza Wołyńskiego, w którego linię fortyfikacji włączona była uspieńska cerkiew.

Ostatnia grupa to świątynie – zamki „храмы-замкі”. Tym terminem autor określa świątynie różnych wyznań, przystosowane do obrony i otoczone murami obronnymi, z wieżami albo wysokim murowanym ogrodzeniem. M.in. kościół NMP w Nowych Trokach (w 1409 jako drewniany, wkrótce potem murowany), katedrę św. Stanisława w Wilnie z obronnym poddaszem (przebudowany po 1655 r.), kalwiński zbór w Ostaszynie (obwód grodzieński) oraz kalwiński zbór w Kojdanowie (ob. Dzierżyńsk) z lat 1613-1621.

W podsumowaniu autor stwierdza m.in. że z określonych typów budowli pod względem usytuowania i rozplanowania związek z tradycjami miejscowej myśli „wojenno-inżynieryjnej” poprzedniego okresu zachowały „wyszogrody” i „niżogrody”. Stanowiły one najznaczniejsze centra organizacji obrony miast i liczebnie kilkakrotnie przeważały w porównaniu z pozostałymi typami umocnień będąc podstawą systemu fortyfikacji WKL.

Kuszniarewicz wymienia cztery podstawowe etapy rozwoju murowanych fortyfikacji WKL:
1. Koniec XIII – pierwsza połowa XIV w. W tym czasie powstały murowane zamki w Miednikach, Kownie, Krewie, Lidzie, Wilnie (wysoki i dolny), Starych Trokach, Witebsku (wysoki i dolny). Pojawiają się nowe typy umocnień europejskiej architektury (lagerburgi, bergfridy, donżony, kasztele). Omawiany etap rozwoju architektury obronnej WKL poprzedziło powstanie w końcu XII w. pierwszych murowanych elementów w fortyfikacjach białoruskich i litewskich ziem (Grodno, Krzemieniec, Kamieniec Podolski).
2. Ostatnia ćwierć XIV w. – pierwsza połowa XV w. W tym okresie powstały murowane zamki w Trokach (na półwyspie i wyspie), Grodnie. Zaczęto ich budowę w Orszy, Miadziole, Ostrogu. Wielką uwagę przykładano do przebudowy wysokiego i dalszemu umocnienia zamku dolnego w Wilni. Wprowadzono mury i wieże do zamku nowogródzkiego, odbudowano zamek w Kownie, przebudowywano wysokiego i dolny zamek w Łucku, modernizowano umocnienia Kamieńca Podolskiego. Temu okresowi właściwe jest poszerzenie topografii zamków w północnym i południowo-zachodnim kierunku. Otrzymały rozplanowanie pochodzące z rozwinięcia kasztelu: konwenthauz (Troki) i zamek o regularnym planie z flankującymi wieżami na narożnikach (Kowno), które znacznie powiększyły wartość obronną ich systemu umocnień.
3. Koniec XV – pierwsza połowa XVI w. Zakończono rozbudowę zamku w Nowogródku, wykonane następne prace przy umocnieniach zamku w Łucku, prowadzono moderniacje zamków w Krzemieńcu i Ostrogu. Przeprowadzono zamianę drewnianych na murowane umocnień zamku w Ikaźni. Z wykorzystaniem zasad fortyfikacji kasztelu powstał zamek w Mirze.
4. Ostatnia ćwierć XVI – początek XVII w. stanowi proces przechodzenia od gotyckiego do renesansowego bastionowego systemu umocnień. Do budowli gotyckiej fortyfikacji tego okresu odnoszą się zamki w Lubczu i Gojcieniszkach.


Załączniki:
Spis treści.JPG
Spis treści.JPG [ 1.76 MiB | Przeglądane 9625 razy ]
Kuszniarewicz.JPG
Kuszniarewicz.JPG [ 123.66 KiB | Przeglądane 9625 razy ]

_________________
Christophoros
Góra
 Zobacz profil  
 
Wyświetl posty nie starsze niż:  Sortuj wg  
Utwórz nowy temat Odpowiedz w temacie  [ Posty: 1 ] 


Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 23 gości


Nie możesz rozpoczynać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz edytować swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz dodawać załączników

Szukaj:
Skocz do:  
Powered by phpBB® Forum Software © phpBB Group
Translated by phpBB3.PL