Tytuły

ZAMKI W POLSCE

Forum miłośników zamków (zał. 2006)



Utwórz nowy temat Odpowiedz w temacie  [ Posty: 2 ] 
Autor Wiadomość
PostNapisane: 2011-10-15 15:14 
Offline
Administrator
Avatar użytkownika

Dołączył(a): 2006-03-26 14:03
Posty: 1990
Lokalizacja: Katowice, Jodłowa
Ze strony: http://www.kacperfodyga.pl/2011/05/14-v-2011-perla-baroku-zespol-koscielny-w-szewni/

Wrote:
Dariusz Kalina
DAWNE BUDOWNICTWO REZYDENCJONALNE I OBRONNE
NA TERENIE OBECNEGO POWIATU OSTROWIECKIEGO
Zamiast wstępu
Wśród zadań prowadzonych przez ROBIDZ w Kielcach prowadzona jest stała ewidencja zabytków związanych z budownictwem rezydencjonalno-obronnym. Pierwotnie obejmowała zabytki tego typu na terenie dawnego województwa sandomierskiego (a raczej jego lewobrzeżnej części, położonej pomiędzy rzekami Nidzicą, Pilicą i Wisłą), po reformie administracyjnej nasze zainteresowania skupiły się w granicach województwa świętokrzyskiego. ROBiDZ w Kielcach przygotował dotychczas cztery sesje naukowe dotyczące tej problematyki, z czego materiały pochodzące z 1997, 1998 i 2001 zostały wydane drukiem w formie pozycji książkowych, a mianowicie: Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej Kielce 20 IX 1997, Kielce 1997; Przemiany architektury rezydencjonalno-obronnej na terenie dawnego województwa sandomierskiego, Kielce 1998; Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego, Kielce 2005.
Tematyce tej poświęcone zostały również sesje naukowe i popularno-naukowe. W śród uczestników tych konferencji byli m.in.: J. L. Adamczyk, M. Florek, W. Gliński, Cz. Hadamik, L. Kajzer, D. Kalina, S. Kołodziejski, J. Lechowicz, J. Lewicki, A. Marciniak-Kajzer, A. Miłobędzki, J. Muszyńska, A. Wyrobisz, i inni. Informacje o budowlach tych znaleźć można również w innych naszych wydawnictwach.
Obecnie prowadzimy program: Budownictwo rezydencjonalno – obronne na terenie dawnego województwa świętokrzyskiego i obejmuje on następujące bloki tematyczne:
1. Grodziska i inne formy ziemne (tzw. wały kultowe, fortyfikacje ziemne oraz miejsca bitew)
2. Dwory, zamki, kościoły i cmentarze obronne należące do Kościoła (około 60 obiektów).
3. Dwory i zamki prywatne (około 300-350 obiektów)
4. Siedziby królewskie – zamki (Chęciny, Nowy Korczyn, Osiek, Radoszyce, Sandomierz, Stopnica, Szydłów, Wiślica, Zawichost), dwory starościńskie (Podzamcze Chęcińskie, Winiary, w pozostałych przypadkach starostwo umieszczone było na terenie zamku lub w jego bezpośrednim otoczeniu) oraz budownictwo folwarczne.
5. Pałace i dwory XVIII-XX w
Proponujemy utworzenie Szlaku budownictwa rezydencjonalno – obronnego na terenie powiatu ostrowieckiego. Poniżej zaprezentowane zostaną wstępne dane o dworach, istniejące jak i te po których nic albo niewiele pozostało. Oto i one:
Bałtów (Gmina Bałtów)
Nazwa wsi zapisywana była jako Baluthow w XV w. Kościół parafialny w Bałtowie wzmiankowany za Długosza jako budowla drewniana p.w. św. Andrzeja, prawo patronatu należało do rycerza Warsza h. Rawa. We wsi były wymienione łany kmiece, karczmy, zagrody, folwark rycerski (praedium unum militare), z którego ról dziesięcinę snopową i konopną pobierał miejscowy pleban, a jej wysokość wynosiła 10 grzywien. Kościół miał własne role i łąkę przeznaczone na folwark. Oprócz tego pleban pobierał dziesięcinę z części wsi Janowice, leżącej w parafii Momina[1].
Z danych źródłowych wiemy jednak, że na terenie wsi znajdowała się wcześniejsza rezydencja o charakterze rezydencjonalnym, przynajmniej z połowy XVII w.[2], a zważywszy na wybitnie obronny charakter terenu dworskiego, również obronnym.
Jest to teren o bardzo urozmaiconym ukształtowaniu. Centralnym, punktem jest pałac, wokół którego rozłożony zostawał, dość rozległy, park krajobrazowy. W lilii równoległej pałacu znajduje się kaplica, przypuszczalnie nagrobna, pomiędzy nią a palcem widoczne są ślady niewielkiego stawu. Od strony elewacji południowej pałacu znajdują się sklepione piwnice niewiadomego pochodzenia[3].
Przyjmuje się, że wieś istniała w średniowieczu, a dowodem jej rozwoju jest funkcjonujący we wsi kościół parafialny, wzmiankowany w 1326 r. Jego hipotetyczna lokalizacja to miejsce obecnej murowanej kaplicy, datowanej na 1786 r., pozostającej na terenie zespołu dworskiego. Fundatorem jego miał być właściciel Bałtowa pochodzący z rodu Rawicz[4]. Kościół ten położony był w zasięgu archidiakonatu zawichojskiego, w czasach króla Kazimierza Wielkiego parafia bałtowska była niezbyt ludna i obejmowała 165 wiernych[5].
Według opisu Jana Długosza kościół parafialny w Bałtowie wzmiankowany został jako budowla drewniana p.w. św. Andrzeja; prawo patronatu należało do rycerza Warsza h. Rawicz. We wsi są wymienione lany kmiece, karczmy, zagrody, folwark rycerski (praedium unum militare), z którego ról dziesięcinę snopową i konopną pobiera pleban miejscowy, a jej wysokość wynosiła 10 grzywien. Pleban miał do dyspozycji własne role i łąkę przeznaczone na folwark; oprócz tego pobierał dziesięcinę z części wsi Janowice, leżącej w parafii Momina[6].
W 1529 r. pleban w Bałtowie pobierał dziesięcinę snopową z ról folwarcznych, i kmiecych oraz Jędrzejowic z ról kmiecych, Denkowie – z ról dworskich, Borii z ról kmiecych, Stoków z ról kmiecych i Okołu z wszystkich ról[7].
W tym czasie właściciele wsi był Stanisław Tarło h. Topór, piszący się ze Szczekarzowic, dziedzic Goździelina i Okołu. Był on dworzaninem królowej Izabeli, zmarłego po 1531 r. jako krajczy koronny, którego córka wyszła za Gabriela Gniewosza z Oleksowa[8]. W 1589 r. wieś należała do Andrzeja Świdzińskiego h. Półkozic. We wsi było wówczas 9 łanów, 2 zagrody, 3 komorników i 12 rzemieślników. Parafia obejmowała jeszcze wsie: Trzemecha, należącą do Kacpra Grabskiego i Marcina Trzemeskiego, Pętkowice do Jakuba i Marcina Pętkowskich oraz Woli należącej do Mikołaja Malyczowskiego[9].
Przyjmuje się, że od koniec XVI w. kościół ten zgorzał, na jego miejscu wzniesiono kaplicę. Nie jest jak dotąd wyjaśnione czy miało to związek z okresem reformacji w okolicy – w Łętkowicach, wsi parafialnej znajduje się obiekt zwany zborem ariańskim, którego jednak istnienia nie potwierdzają Akta Synodów Różnowierczych[10]. Właściciel wsi, jak się przyjmuje, zdecydował wznieść nowy kościół u podnóża góry[11]. Jan Wiśniewski jako kolejnych właścicieli podaje Jana z Kaliszan, Andrzeja Ossolińskiego (1563), Krzysztofa Krzyżanowskiego Pawła Chomentowskiego, Marcina Chomentowskiego, Ludwika Pieniążka herbu Odrowąż, od którego dobra Bałtowskie odkupił w 1798 r. Jacek hrabia Małachowski , kanclerz wielki koronny, dziedzic Bodzechowa, Ćmielowa, Deskowa Radoszyc i innych. Jacek oddała dobra te synowi Janowi z Dukli[12].
Po Władysławie Dominiku dziedziczył Ćmielów jego syn Aleksander Janusz, a następnie jego siostra Teofila Ludwika, wydana za Dymitra Jerzego księcia Wiśniowieckiego, który w 1673 r. starał się podnieść upadłą gospodarkę w posiadanych dobrach. Po jego śmierci Teofila wyszła za Józefa Karola księcia Lubomirskiego, który w latach 1684-1691 podjął się podobnych działań. Ćmielowa i wis okolicznych. Ćmielowski zamek otrzymał jej syn Aleksander Dominik, a następnie jego siostra Maria Anna, żonata z Pawłem Karolem księciem Sanguszką. W tym też czasie doszło do kolejnej wojny, w listopadzie 1702 r. oddział posiłkujący zapewne wojska szwedzkie zdobył szturmem Ćmielów\ a dobra ćmielowskie ogarnął kolejny okres zastoju.. Około 1746 r. Jan hrabia Małachowski otrzymał od Pawła Karola Sanguszki zezwolenie na wykup dóbr zastawnych należących do klucza ćmielowskiego. W cztery lata później doszło do realizacji porozumienia w sprawie dzierżawy majątku ziemskiego obejmującego miasta Ćmielów i Denków oraz 27 wsi. Po trzech latach Jan Małachowski otrzymał zrzeczenie się przez Janusza Aleksandra Lubomirskiego zadłużonych a trzymanych w dzierżawie zastawnej, stając się ich pełnoprawnym właścicielem. Od tego momentu rozpoczął się proces odbudowy gospodarki miasta jak i innych części majątku.
Po śmierci Jana Małachowskiego w 1762 r. dobrami ćmielowskimi dysponowała dożywotnio wdowa Izabela z Humnieckich Małachowska, która w 1777 r. zdecydowała się dokonać podziału majątku pomiędzy swoje dzieci. Dobra ćmielowskie otrzymał Antoni Małachowski, który wydzierżawił je swojemu bratu Jackowi, który otrzymał klucz bodzechowski. Antoni nie dotrzymał warunków umowy, i w ten sposób dobra ćmielowskie i bodzechowskie stały się własnością . Zarząd tego kompleksu umieszczony został w pałac w Bodzechowie, w którym przyjęty został król Stanisław August Poniatowski powracający z Ukrainy w 1787 r. wówczas zapewne przystąpiono do urządzenia na zamku ćmielowskim w 1802 r. browaru. Aktem spisanym w dworze radoszyckim Jacek hrabia Małachowski część majątku z Bodzechowem przekazał Gustawowi hrabiemu Małachowskiemu, wnukowi jego brata Mikołaja, a synowi Stanisława. Jacek hr. Małachowski zmarł w 1821 r. i pochowany na cmentarzu w Ćmielowie, zaś jego syn Jan w kilkanaście dni po nim.
Gustaw hr, Małachowski niezwłocznie po śmierci Jacka dokonał spisu z natury majątku. Rozpoczął się jednak proces sądowy z Franciszką hr. Karwicką, która przyjechała w kilka dni po śmierci brata i zamieszkała w dworze w Brzostwowej (porozumienie w tej sprawie zostało dokonane dopiero w 1830 r.).
W 1822 r. dokonano rozgraniczenia dóbr bodzechowskich i ćmielowskich. Dobra ćmielowskie była Jana z Dukli Małachowski, żonaty z Barbarą Sołtykówną z która nie miał dzieci, i z która się w po pewnym czasie rozwiódł. Ojciec Jacek dał mu dobra Sadowie, a od spadkobierców Pieniążków odkupił Bałtów.
Córka Franciszka wyszła bez zgody ojca za generała Krzysztofa Dunin Karwickiego i wyjechała z nim na Wołyń. Darowała w 1828 r. majątek złożony z dóbr: Bałtów, Ćmielów i Sadowie (oraz włości wołyńskich) swoim dzieciom – Kazimierzowi i Annie Karwickim. W pięć lat później Anna, po swoim ślubie, przekazała swoje prawa oddała bratu Kazimierzowi.
Przed 1831 r. wspomniane dobra zakupiła Teresa del Camio księżniczka Drucka Lubecka, rodzona siostra i teściowa Franciszka Ksawerego Druckiego Lubeckiego, żonatego z jej córką, Marią. W 1845 r. Teresa skupiła wszystkie części dawnego majątku i stała się właścicielką dóbr: Ćmielów. Bałtów i Sadowie. Zmarłą w 1847 r. spadek po niej otrzymała córka jedynaczka, Maria księżna Drucka – Lubecka, wdowa po Franciszku Ksawerym. Nie była zainteresowana tymi dobrami i szybkie poleciła opisanie oszacowanie dóbr, celem sprzedaży. Gdy się dowiedzieli jej synowie – Józef i Aleksander (około w 1850), oprotestowali i wymusili na matce odstąpienie im tych dóbr. W 1857 r. Józef pozbył się swojej części na rzecz brata, a ten z kolei ten dał go synowi (także) Aleksandrowi, w 1896 r.
Przyjmuje się, że właśnie w latach 1894-1899 został fundowany zespół pałacowy w Bodzechowie Po drugiej wojnie światowej rodzina Druckich-Lubeckich zmuszona była opuścić Bałtów. W latach powojennych opuszczony pałac uległ zniszczeniu…
Bodzechów (Gmina Bodzechów)
Nazwa wsi zapisywana była jako: Bodzecow (1414), Bodziechyow (1508), pochodzić ma od staropolskiego imienia Bodzech[13].
Na terenie wsi znajdują się pozostałości zespołu dworskiego powstałego zapewne w XVIII w. Rozebrany w połowie XX w. budynek dworu był drewniany, konstrukcji zrębowej podpiwniczony, parterowy z piętrowym ryzalitem umieszczonym od frontu; wzniesiony został ok. połowy XIX w., na planie prostokąta. Wewnątrz były dwa trakty przecięte korytarzykami. W spiżarni sklepienie było kolebkowe z lunetami. Ryzalit rozczłonkowany był pilastrami, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Dach gontowy czterospadowy z dwoma wystawkami od ogrodu, zaś nad ryzalitem dwuspadowy;
Park jest on założony został na wschód od dworu na rzucie prostokąta, obwiedziony szpalerem lipowym z dwoma poprzecznymi szpalerami .a na jego skraju znajduje się kamienny posąg bogini Demeter na postumencie z datą 1810.
W katalogu zabytków umieszczony został opis spichlerza dworskiego z 1846 r. Był to budynek drewniany, piętrowy, zbudowany na rzucie prostokąta. W przyziemiu po bokach środkowej hali znajdowały się po dwie lokalności, zaś na piętrze jedno pomieszczenie podzielone słupami z zastrzałami. Dach na budynku czterospadowy, pokryty gontem z przeziernikami.
Nieopodal znajdowały się zabudowania gospodarcze – stajnia i obory z 1 połowy XIX w. murowane, na rzucie wydłużonych prostokątów, kryte dachem gontowym[14]
W latach 1384-1414 wieś stanowiła własność stryjecznego brata Rafała i Warsza herbu Rawicz, piszących się z Michowa[15]. W 1508r. właścicielem wsi był Stanisław Tarło[16], w 1578r. Stanisław Mychowski herbu Rawicz[17].
Po śmierci Jana Małachowskiego w 1762 r. dobrami ćmielowskimi dysponowała dożywotnio wdowa Izabela z Humnieckich Małachowska, która w 1777 r. zdecydowała się dokonać podziału majątku pomiędzy swoje dzieci. Dobra ćmielowskie otrzymał Antoni Małachowski, który wydzierżawił je swojemu bratu Jackowi, który otrzymał klucz bodzechowski. Antoni nie dotrzymał warunków umowy, i w ten sposób dobra ćmielowskie i bodzechowskie stały się własnością . Zarząd tego kompleksu umieszczony został w pałac w Bodzechowie, w którym przyjęty został król Stanisław August Poniatowski powracający z Ukrainy w 1787 r. wówczas zapewne przystąpiono do urządzenia na zamku ćmielowskim w 1802 r. browaru. Aktem spisanym w dworze radoszyckim Jacek hrabia Małachowski część majątku z Bodzechowem przekazał Gustawowi hrabiemu Małachowskiemu, wnukowi jego brata Mikołaja, a synowi Stanisława. Jacek hr. Małachowski zmarł w 1821 r. i pochowany na cmentarzu w Ćmielowie, zaś jego syn Jan w kilkanaście dni po nim.
Gustaw hr, Małachowski niezwłocznie po śmierci Jacka dokonał spisu z natury majątku. Rozpoczął się jednak proces sądowy z Franciszką hr. Karwicką, która przyjechała w kilka dni po śmierci brata i zamieszkała w dworze w Brzostwowej (porozumienie w tej sprawie zostało dokonane dopiero w 1830 r.).
W 1822 r. dokonano rozgraniczenia dóbr bodzechowskich i ćmielowskich. Dobra ćmielowskie była Jana z Dukli Małachowski, żonaty z Barbarą Sołtykówną z która nie miał dzieci, i z która się w po pewnym czasie rozwiódł. Ojciec Jacek dał mu dobra Sadowie, a od spadkobierców Pieniążków odkupił Bałtów.
Córka Franciszka wyszła bez zgody ojca za generała Krzysztofa Dunin Karwickiego i wyjechała z nim na Wołyń. Darowała w 1828 r. majątek złożony z dóbr: Bałtów, Ćmielów i Sadowie (oraz włości wołyńskich) swoim dzieciom – Kazimierzowi i Annie Karwickim. W pięć lat później Anna, po swoim ślubie, przekazała swoje prawa oddała bratu Kazimierzowi.
Przed 1831 r. wspomniane dobra zakupiła Teresa del Camio księżniczka Drucka Lubecka, rodzona siostra i teściowa Franciszka Ksawerego Druckiego Lubeckiego, żonatego z jej córką, Marią. W 1845 r. Teresa skupiła wszystkie części dawnego majątku i stała się właścicielką dóbr: Ćmielów. Bałtów i Sadowie. Zmarłą w 1847 r. spadek po niej otrzymała córka jedynaczka, Maria księżna Drucka Lubecka, wdowa po Franciszku Ksawerym. Nie była zainteresowana tymi dobrami i szybkie poleciła opisanie oszacowanie dóbr, celem sprzedaży. Gdy się dowiedzieli jej synowie – Józef i Aleksander (około w 1850), oprotestowali i wymusili na matce odstąpienie im tych dóbr. W 1857 r. Józef pozbył się swojej części na rzecz brata, a ten z kolei ten dał go synowi (także) Aleksandrowi, w 1896 r.

Boksyce (Gmina Waśniów)
Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego imienia Boksa[18] Na terenie wsi znajdują się pozostalości dworu – park z 1 poł XIX w. Zachowane stare lipy w alei. Obok starego dworu kuźnia z pocz. XIX w. murowana, częściwo zagłebiona w ziemi[19].
Wieś po raz pierwszy wzmiankowana została w roku 1387. była wówczas w posiadaniu Boksy i Wita. W 1400 r. jako dziedzic występuje Witek z Boksic h. Tarnawa, w 1442 r. Piotr, 1460 Bartosz de Boxice[20], około 1462 r. Bartosz z żoną Śmiechną w procesie z opatem świętokrzyskim Michałem o część wsi Janowice[21]. W 1578 r. we wsi Boksie pół łana należy do Anny Kosteczki[22].
Na mapie z 1914 r. zaznaczono zabudowania dworskie w zachodniej części zabudowy wsi. Obecnie na terenie wsi notowany jest zespół dworski złożony z budynku dworskiego, pozostałości murowanego ogrodzenia, w otoczeniu parku z figurą MB z Dzieciątkiem.
Boleszyn (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza (1470-1480), we wsi należącej do klasztoru świętokrzyskiego było: 11 kmieci, zagrodnik z rolą, dwie karczmy z rolami, 3 małe stawy i jeden duży z młynem oraz bardzo dobry folwark[23].
W 1662r. wykazano wieś jako własność opata, którą zarządzał Jan Świerczowski z żoną i dziećmi. W 1774r. znajdowała się na terenie wsi rezydencja opata Antoniego Karskiego. W 1780r. wieś stanowiła centrum dóbr należących do opata, do których należały wsie: Boleszyn z folwarkiem, Doły Opacie i Prawęcin. W Boleszynie znajdował się dwór z ośmioma budynkami, jednopokojowa rezydencja opata, oficyna, wozownia ze stajnią, piwnica w otoczeniu parku włoskiego. Obok zespołu dworskiego stała zabudowa folwarczna z folwarkiem, browarem, chałupą owczarza z owczarnią i oborą. W 1819r. we wsi odnotowano folwark boleszyński, gdzie znajdował się drewniany dwór opata i karczma[24]. Wieś zostawała wraz z likwidacją klasztoru na Świętym Krzyżu własnością państwa, i podlegała dzierżawom. Po raz ostatni chyba dwór tutejszy został opisany przez Stonczyńskiego w 1844 r.:
Taki (gościnny – przyp. DK) i ja poznałem dom w Boleszynie, gdzie jeszcze wszystko jest po dawnemu: i stary dworzec bez pretensji, prosty, drewniany, tulący obok siebie z jednej strony stajnię z oborą, z drugiej śpichlerz z gołębnikiem na dziedzińcu, z gankiem o dwóch słupach bez żadnych grymasów architektonicznych; a wewnątrz obszerne komnaty, równie po staremu gładkie, bielon3e, ze zwyczajnemi rycinami po ścianach, z drewnianą podłogą świecącą czystością, któryby i woskowaniem posadzki zawstydziła, ze stołami i stołkami, które jeszcze przodkom służyły; wielka izba czeladnia, zapalna komora, apteczka domowa: słowem nic tu nie wcisnęło się modnego, ani zagranicznego. Za domem piękny ogródek w grzędach z kwiatami, wesoło do świetlicy niewiast zagląda; lecz i tam nie ujrzysz innych roślin nad te, co matki nasze pielęgnowały: wyniosła malwa, żółta nasturcja, jesienne astry, ruta zielona, całą florę składa. A wśród nich miasto wytwornej altanki lub kiosku, poważnie rozpiera się sernik w kształcie gołębnika zbudowany, gdzie nadobna córka domu, te wyroby z nabiału składa, suszy, i następnie dochodem z nich rozporządza. Obszedłszy dziedzińce wszech stron ogrodzony, zarazem na obrzynki, wesela, i inne uroczystości wiejskie służy. Dalej stoi lamus murowany, tak zwany murowaniec, za nim szkli się spokojną wodą sadzawka, a w końcu z pomiędzy drzew wygląda góra Święto-Krzyska, iż dwiema bielejącemi się wieżami, prześliczny krajowi tworzy[25].

Brzustowa (Gmina Ćmielów)
Nazwa wsi zapisywana była w przeszłości jako Brzostowa, a dziś Brzustowa[26].
Pierwsza wzmianka o interesującym nas obiekcie pochodzi z dokumentu z 26 VIII 1371 r. Czytamy w nim, że sąd ziemski sandomierski na sesji w Opatowie rozstrzygając spór pomiędzy rycerzami: Wojtkiem z Wąworkowa a synami Pełki z Tudorowa, wydał swój Iwanowi i Pełce. Według jego postanowienia wspomniani dziedzice Tudorowa nie powinni przeszkadzać swoimi stawidłami i groblami, który zbudowali pod zamkiem Tudorów (castrum Tudorow) młynowi założonemu na rzece Opatówce w Karwowie, należącymi do wspomnianego Wojtka z Wąworkowa[27].
Obaj bracia występują w źródłach pisanych w następnych latach jako właściciele Tudorowa[28], jak sąsiedniego, parafialnego Włostowa[29]. Najciekawsza wzmianka źródłowa pochodzi z roku 1408, kiedy to Pełka piszący się z Włostowa podarował kościołowi Ćmielowie rolę z zaroślami we wsi Brzostowa (dziś Brzustowa), co poświadczył na dokumencie m.in. brat jego Iwon[30].
Jest to poświadczenie posiadania przynajmniej części praw kolatorskich do kościoła ćmielowskiego przez przedstawicieli rodu Janinów. Jak się wydaje, do 1406 r. przywilej ten należał do Gniewosza z Dalewic, a po jego śmierci doszło do zatargów na tle prawa do schedy po nim – w 1413 r. dokonano działu majątkowego, a następnie około 1425 r. główny spadkobierca Gniewosz z Dalewic i Ćmielowa sprzedał dobra ćmielowskie za sumę 1400 grzywien Janowi Podlodowa i Przytyka Podlodowskiemu, h. Janina. Wspomniany Jan Długosz w opisie parafii ćmielowskiej, że Ćmielów to wieś mająca kościół parafialny murowany z kamienia białego p.w. Najświętszej Marii Panny, którego opiekunem byli z dawna członkowie rodu Janina, ówcześnie zaś z rodu Dębno – Mikołaja Czajki z Nowegodworu. W innym miejscu, przy opisie dwóch prebend przy kolegiacie sandomierskiej – Jaszowskiej i Krzczonowskiej opisane zostały wsie parafialne – Jaszków i Krzczonowice. W pierwszej z nich wikariusze sandomierscy mieli dwa łany kmiece, z których czynsz roczny szacowany był na siedem florenów; z tychże łanów otrzymywali również dziesięcinę snopową wartości dwóch grzywien. Dziedzicem pozostałej części wsi był niejaki Sethegius Partherka herbu Oksza, z którego ról dziesięcina oddawana była biskupowi krakowskiego, a z ról folwarcznych kościołowi w Ćmielowie.
Wieś Krzczonowice miała siedemnaście ról kmiecych, z których osiem dawało dziesięcinę snopową prebendzie zwanej Krzcz, z pozostałych ośmiu łanów, karczmy, ogrodów i folwarku dziesięcina snopowa dawana była kościołowi w Szydłowcu (Ćmielowie). Dziedzicami tej wsi byli Mikołaj Czayka h. Dębno, Mikołaj Słysz h. Habdank i Bohdan Krampsky h. Janina. Na terenie wsi znajdował się dwór rezydencjonalny (praedium unicum militare)[31].
Od 1415 r. występuje w źródłach Pełka, może syn poprzedniego, piszący się z Tudorowa i Brzostowej[32]. Najciekawsza jednak wzmianka źródłowa pochodzi z roku 1408, kiedy to Pełka piszący się z Włostowa podarował kościołowi Ćmielowie rolę z zaroślami we wsi Brzostowa, co poświadczył na dokumencie m.in. brat jego Iwon[33]. Kościół ten jest murowany z kamienia białego p.w. Najświętszej Marii Panny, którego opiekunem byli od dawna członkowie rodu Janina, współcześnie zaś z rodu Dębno Mikołaj Czajka piszący się z Nowegodworu. W innym miejscu, przy opisie dwóch prebend przy kolegiacie sandomierskiej – Jaszowskiej i Krzczonowskiej opisane zostały wsie– Jaszków i Krzczonowice. W pierwszej z nich wikariusze sandomierscy mieli dwa łany kmiece, z których czynsz roczny szacowany był na siedem florenów; z tychże łanów otrzymywali również dziesięcinę snopową wartości dwóch grzywien. Dziedzicem pozostałej części wsi był niejaki Sethegius Partherka herbu Oksza, z którego ról dziesięcina oddawana była biskupowi krakowskiego, a z ról folwarcznych kościołowi w Szydłowcu (Ćmielowie). Krzczonowie miały siedemnaście ról kmiecych, z których osiem dawało dziesięcinę snopową prebendzie, szacowaną na od 10 do 12 grzywien, z pozostałych ośmiu łanów, karczmy, ogrodów i folwarku dziesięcina snopowa dawana była kościołowi w Szydłowcu (Ćmielowie). Dziedzicami tej wsi byli Mikołaj Czayka h. Dębno, Mikołaj Słysz h. Habdank i Bohdan Krampsky h. Janina. Na terenie wsi znajdował się dwór rezydencjonalny (praedium unicum militare)[34].
Po śmierci Janusza Ostrogskiego, dziedzica dóbr ćmielowsko-opatowskich, schedę po nim otrzymali jego niepełnoletni synowie oraz córka Eufrozyna. Została ona ożeniona w 1621 r. z Franciszkiem księciem Zasławskim, a po jego zgonie za (Władysława) Dominika Zasławskiego. Opiekunem jej małoletnich braci był wówczas Bolesław Boksa Radoszewski, opat świętokrzyski, który w 1627 r. dokupił do klucza wieś Brzostowa. Od tego też czasu zmaleje rola zamku ćmielowskiego – części majątku były przez opiekuna dzierżawione przeróżnym osobom, nie zainteresowanym jego utrzymaniem i rozwojem – w 1621 r. był nim Mikołaj Sługocki ze Sługocina rezydujący w dworze w Brzostowej. I tu właśnie przeniósł się nieformalnie, zarząd dóbr ćmielowskich. W właśnie momencie chyba zmienił się charakter zamku w Ćmielowie i dlatego należałoby naświetlić dzieje dworu w tejże właśnie miejscowości.
Po śmierci Jana Małachowskiego w 1762 r. dobrami ćmielowskimi dysponowała dożywotnio wdowa Izabela z Humnieckich Małachowska, która w 1777 r. zdecydowała się dokonać podziału majątku pomiędzy swoje dzieci. Dobra ćmielowskie otrzymał Antoni Małachowski, który wydzierżawił je swojemu bratu Jackowi, który otrzymał klucz bodzechowski. Antoni nie dotrzymał warunków umowy, i w ten sposób dobra ćmielowskie i bodzechowskie stały się własnością . Zarząd tego kompleksu umieszczony został w pałac w Bodzechowie, w którym przyjęty został król Stanisław August Poniatowski powracający z Ukrainy w 1787 r. wówczas zapewne przystąpiono do urządzenia na zamku ćmielowskim w 1802 r. browaru. Aktem spisanym w dworze radoszyckim Jacek hrabia Małachowski część majątku z Bodzechowem przekazał Gustawowi hrabiemu Małachowskiemu, wnukowi jego brata Mikołaja, a synowi Stanisława. Jacek hr. Małachowski zmarł w 1821 r. i pochowany na cmentarzu w Ćmielowie, zaś jego syn Jan w kilkanaście dni po nim.
Gustaw hr, Małachowski niezwłocznie po śmierci Jacka dokonał spisu z natury majątku. Rozpoczął się jednak proces sądowy z Franciszką hr. Karwicką, która przyjechała w kilka dni po śmierci brata i zamieszkała w dworze w Brzostwowej (porozumienie w tej sprawie zostało dokonane dopiero w 1830 r.).
Dziś z dworu nic nie pozostało….
Chocimów (Gmina Kunów)
Wieś od najdawniejszych czasów należała do rodu herbu Okszyców piszących się z Chocimowa[35]. W 1415r. biskup krakowski nabył od nich niektóre działy, dając w zamian sołectwo w Janiku. Inne działy skupił kardynał Zbigniew Oleśnicki. Po śmierci kardynała część działów nabył jego krewny Andrzej. Poza tym były jeszcze pola i ogrody należące do kilku właścicieli, z których najwięcej miał Grzegorz Chocimowski i inni; z wszystkiego co było własnością biskupa i szlachty oddawano dziesięcinę snopową i konopną kościołowi w Kunowie[36]. Jego bliskim zapewne krewnym był Marek z Chocimowa, który był obecny przed sądem sandomierskim w 1441r. przy oddaniu w dożywocie wsi Mianocice szlachcicowi Bartłomiejowi przez opata świętokrzyskiego[37].
W początkach XVI w. Chocimscy mieli majątki w całym województwie sandomierskim. W 1511r. król Zygmunt Stary przekazał Andrzejowi z Chocimowa podstolemu sieradzkiemu i jego następcom kopalnie rudy w Żelaznych Nogach w powiecie chęcińskim.
W 1578r. dziedzicem części wsi był Krzysztof Miękicki, należało do niego dwa łany, tenże miał jeszcze wieś Jeleniów w parafii Stara Słupa[38].
Od 1603r. do 1629r. dziedzicem Chocimowa był Mikołaj Oleśnicki, kasztelan małogoski, potem radomski, krakowski, starosta zwoleński, wreszcie wojewoda lubelski. Następnie od 1629r. do 1699r. dziedziczą Chocimów Dembińscy. Katarzyna Dembińska, wdowa po Stefanie Dembińskim dziedzicem Szwarszowic[39] wyszła za mąż za Stanisława Popiela, miecznika żydaczowskiego, chorążego i podwojewodziego sandomierskiego wnosząc wieś w wianie. Po śmierci Stanisława Popiela gospodarzył tu Konstanty także miecznik żydaczowski, stolnik wiślicki, ożeniony z Marianną Piegłowską; posiadał jeszcze wieś Czaple Wielkie. W 1756r. Chocimów odziedziczył jego syn Stanisław adiutant i szambelan JKM. W kilka lat potem był w posiadaniu Pawła Popiela, brata rodzonego Stanisława, żonatego z Konstancją hrabianką Komorowską, mianowanego w 1762r. chorążym chorągwi pancernej królewicza Fryderyka, potem stolnikiem wiślickim, chorążym wiślickim, kasztelanem małogoskim. Miał jeszcze Owczary, Czaple Wielkie, połowę Linowa, Ożarowa i Wyszmontowa. Król Stanisław August Poniatowski odwiedził Chocimów.
Paweł Popiel przekazał w 1807r. Chocimów synowi Konstantemu (sam kasztelan zmarł w 1809r.). Od 1839r. gospodarował tu Wacław Popiel ożeniony z Eweliną Łubieńską. W 1850r. majątek po nim wziął Ludwik, jego brat, zmarły w 1856r. Po jego śmierci majątkiem administrował brat Paweł Popiel, z pomocą sąsiada Władysława Jasieńskiego z Boksyc. Ludwik Popiel pochowany został w Kunowie. W 1863r. dobra Chocimów z folwarkami Śnieżkowice, Biechów, Oczkowice i Gaj należały do dzieci Ludwika: Antoniego, Marii, Józefa, Stanisława, Seweryna, Emilii i Michała. Ponieważ Stanisław i Seweryn zmarli bezpotomnie, majątek przeszedł na resztę dzieci. W 1874r. Chocimów z wymienionymi folwarkami otrzymał najstarszy syn Ludwika, Antoni (nie miał dzieci). To on zbudował obecnie istniejący murowany dwór.
W 1902r. Antoni Popiel sprzedał Chocimów Mieczysławowi Cichowskiemu, ten zięciowi Gustawowi Antoniemu Władysławowi Ośniałowskiemu[40]. Dwór znajduje się w otoczeniu parkowym[41].
Czajęcice (Gmina Waśniów)
Wieś występowała w 1508r. jako własność niejakiego Stanisława Czajęcickiego. W 1578r. wieś Czayenczicze w jednej części należała do Stanisława i Bernarda, posiadających ćwierć łana oraz również ćwierć łana posiadał niejaki Stanisław Kieskowski, w drugiej części Stanisław Ożarowski wspólnie z Janem Czajęcińskim mieli pusty 1¼ łana[42].
W 1827r. było tu 7 domów i 42 mieszkańców, w 1880r. 17 domów i 158 mieszkańców. W 1870 folwark Czajęcice miał 421 mórg powierzchni, z czego grunty orne i ogrody zajmowały 261 mórg, łąki 14, lasy 140, a nieużytki i place 6 mórg. Na folwarku były 4 budynki murowane i 5 drewnianych. Wieś Czajęcice miała 15 osad i 186 mórg gruntu. Na terenie zespołu dworskiego znajduje się budynek dawnego dworu z przełomu XVIII i XIX w. wzniesiony przez Tadeusza Reklewskiego. Jest to budowla murowana, parterowa, z wysuniętym gankiem. Po drugiej wojnie światowej zajmowany był przez szkołę, obecnie jest opuszczony[43]. Do rejestru zabytków wpisany został park dworski.
Częstocice (Gmina Ostrowiec Świętokrzyski)
Pierwsze wzmianki źródłowe o wsi Częstocice pochodzą z 2 poł. XIV wieku, kiedy była w rękach Michała i Paszka. Postęp osadniczy został przypieczętowany w 1418r., kiedy wieś została lokowana na prawie magdeburskim. W latach 1425-1447 należała do Mikołaja i Tomka. W 1462r. Częstocice należały do braci Jana i Mikołaja, i drodze podziału zostały podzielone na dwie części. Pierwszą z nich w 1496r. kupił Jakub Szydłowiecki, a wkrótce, w 1511r., także drugą jej część. Była to wieś dobrze zagospodarowana, w latach 1530-1531 w Częstocicach było 8 łanów, dwie karczmy oraz młyn o dwóch kołach. Następnie wieś wraz innymi osadami stała się składnikiem wiana i posagu Elżbiety Szydłowieckiej, która wniosła ją do domu Mikołaja Czarnego Radziwiłła. W rejestrze poborowym z 1578r. we wsi było osadzonych 14 kmieci na 7 łanach, 7 zagrodników z rolami, 4 komorników i rzemieślnik[44]. W 1589r. Częstocice stały się własnością Mikołaja Tworowskiego. W 1606r. kupił je książę Janusz Ostrogski. W inwentarzu z 1618r. wykazano we wsi osadzonych 12 kmieci, 20 zagrodników, kowala, tkacza oraz młyn o jednym kole. Znajdował się tu także drewniany dwór z folwarkiem.
Na terenie wsi, obecnie dzielnicy miasta Ostrowca Świętokrzyskiego znajduje się zespół pałacowy w otoczeniu parku, z eklektycznym pałacem z wzniesionym w latach 1887-1889 przez hrabiego Zygmunta Wielopolskiego. Od 1966r. mieści się w nim siedziba Muzeum Regionalnego w Ostrowcu Św.[45]

Czażów (Gmina Waśniów)
Wieś początkowo w zasięgu parafii w Waśniowie, a w 1362r. została przez biskupa Bodzantę przeniesiona do parafii w Chybicach[46]. Była wsią szlachecką do 1536r., kiedy została zamieniona na wieś klucza Koniemłoty przez Hieronima Łaskiego wojewodę sieradzkiego. W 1620r. opat klasztoru świętokrzyskiego Bogusław Radoszewski przekazał w dożywotnią dzierżawę Stanisławowi synowi Marcina Szczuckiego wsie Czażów i Skały. We wsi był więc folwark. W 1819r. wieś z folwarkiem przeszła na skarb państwa[47].
Na mapie Galicji Zachodniej zaznaczony jest na wschód od zabudowy wsi zespół folwarczny uformowany w czworobok.
Ćmielów (Gmina Ćmielów)
Nazwa osady zapisywana była jako: Scidlow (XIV w.), Sydlow (1372), Sczmyelow (1388), Ćmielów (od 1427r.). Erekcja kościoła parafialnego miała miejsce około 1313r.[48] Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Matki Bożej, wymieniony został w latach 1325-1527r., jako położony na terenie archidiakonatu zawichojskiego. Parafia oszacowana została wówczas na 3 grzywny i płaciła 8 skojców 16 denarów świętopietrza, a wymieniana została również w kolejnych latach XIV stulecia[49].
J.Wiśniewski podaje jako właściciela wsi lub działu pod datą 1365 niejakiego Przecława, który miał proces z Katarzyną z Borowni o młyn na Kamiennej[50]. Z 1402r. i 1408r. pochodzą kolejne dokumenty dotyczące uposażenia parafii we wsi Szydłów – Szydłowiec, a więc łąki w Borowni i roli w Brzustowej, położone przy drodze z Opatowa do Ćmielowa. Pierwsza wzmianka o wsi Sydlow pochodzi z 1372r. kiedy sąd ziemski sandomierski potwierdził szlachetnemu Janowi plebanowi w Ćmielowie prawo posiadania karczmy oraz prawa odbierania dziesięciny z ról dworskich w Krzczonowicach. W sporze uczestniczyli Jan i Mikołaj, synowie Dobiesława zwanego Meczweczinus, dziedzice Krzczonowic[51].
Zapewne była fundowana przez właścicieli wsi. Pierwszym znanym z materiału źródłowego był Andrzej, heres de Cmyelow, występujący w 1372r.[52] W kolejnych latach obok Andrzeja pojawia się Krzesław[53]. Około 1388r. doszło do aktu sprzedaży zamku Sczmelow cum villis Sczmielow, ante castrum predictum Małoszyce i Lenarczyce in terra sandomir. za 6.000 grzywien, przez braci Marcina podczaszego oraz Mikołaja, podkomorzego dobrzyńskiego, Gniewoszowi z Dalewic, co poświadczyła królowa Jadwiga[54].
W 1413r. Dersław z Ćmielowa i Gniewosz z Dalewic brat Elżbiety dokonali podziału dóbr (Wiśniewski). W 1419r. występował Dersław i jego siostra Halszka, w 1421r. heres Dziersław de Sczmyelow (KDM IV, nr 1197), w 1423r. syn Anny, żony Gniewosza (ZOM V, nr 1330). W 1425r. Jan z Podlodowa dowodził, że Dersław z Kronowa kupił za 1.400 grzywien zamek ćmielowski ze wsiami. W tym samym roku Gniewosz z Dalewic oddał zamek ćmielowski ze wsiami Janowi z Podlodowa (Wiśniewski). W 1426r. występował Jakub de Cmyelow.
W opisie Jana Długosza, we wsi Schydlowyecz znajdował się murowany kościół p.w. NMP, którego prawo patronatu należało ex antiquo do rycerzy z rodu Janina i Dębno, Mikołaja Zawiszy Czajki z Nowego Dworu. W latach 1470-1480 wymienieni zostali posiadający swe działy w Ćmielowie: Bogdan Krępski h. Janina, Mikołaj Zawisza Czajka h. Dębno, Mikołaj Słysz h. Habdank[55].
W 1505r. król Aleksander zezwolił Jakubowi de Szydlovyec, skarbnikowi królewskiemu i staroście łęczyckiemu, lokowanie w jego wsi dziedzicznej Sczmyelowo w powiecie sandomierskim miasta Sczmelow, na prawie magdeburskim, naznaczając jarmark na św. Floriana i św. Jadwigę oraz targi w środę[56].
W 1509r. występował Jan Boszyczki, burgrabia zamku Sczemylow[57]. W 1510r. Mikołaj z Szydłowca odstąpił castrum Sczmyelov Krzysztofowi Szydłowieckiemu de Sczmyelow et de Magna Opatow, wojewodzie krakowskiemu, może raczej po 1511r. po śmierci syna[58]. Jako dziedzic Sczielowa występował w 1513r. kasztelan z Szydłowca. W 1529r. dziesięcinę snopową z Szmyelowa odbierało biskupstwo krakowskie; proboszcz parafii pobierał dziesięcinę z ról mieszczan i wójtostwa w Ćmielowie, z folwarku i niektórych ról kmiecych w Krzczonowicach, z folwarku i ról karczemnych w Grójcu, Brzustowej i Jastkowie, z folwarku w Glince, z ról wsi i z folwarku w Biedrzychowie, z niektórych ról kmiecych w Przepaści i Podgrodziu, czynsz z karczmy w Jastkowie i ról opuszczonej karczmy w Krzczonowicach./
Przed swoją śmiercią kanclerz Krzysztof Szydłowiecki zapisał swojej żonie Zofii z Targowiska wiano na zamku i mieście Ćmielowie wraz z wsiami: Częstocice, Nietulisko, Grójc, Wola Grójecka, Ostrów, Jędrzejów, Wodziradz, Przepaść, Jastków, Wolica, Wojnowice, Grocholice, Wszechświęte, Goździelin, Bogusławice, Szvczucice, Stoki, Podgrodzie i części Krzczonowic[59]. W dwa i pół roku po śmierci Zofii Szydłowieckiej, w 1559r. podzielono dobra ćmielowskie na trzy równe części.
W XVI w. Ćmielów był w rękach Tarnowskich, potem Janusza Ostrogskiego, następnie Władysława Dominika Zasławskiego, Aleksandra Janusza Zasławskiego, Dymitra Jerzego Korybuta Wiśniowieckiego, wojewody bełzskiego, hetmana wielkiego koronnego, Józefa Karola Lubomirskiego, starosty sandomierskiego, ks. Pawła Karola Sanguszki, marszałka Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie jego syna Janusza Aleksandra Sanguszki.
W 1753r. dobra ćmielowskie nabył Jan Nałęcz Małachowski, kanclerz wielki koronny, starosta opoczyński. W 1787r. Antoni Małachowski sprzedał je Jackowi Małachowskiemu staroście radoszyckiemu (sam kanclerz mieszkał w Bodzechowie). Następnie jako dziedzic Ćmielowa i Bałtowa występował Jan z Dukli Małachowski. Po śmierci ostatniego Małachowskiego spadek przeszedł na córkę Jacka Franciszkę, żonę Krzysztofa Dunin Karwickiego, generała majora wojsk polskich i ich syna Kazimierza, kawalera maltańskiego. Później dobra ćmielowskie kupił hr. Pusłowski i hr. Scipio de Campo, a od nich przeszły na Druckiego–Lubeckiego i jego syna Aleksandra[60].
Zamek ćmielowski wzmiankowany był w 1510r. W latach 1519-1531 nastąpiło wzniesienie zamku przez Krzysztofa Szydłowieckiego herbu Odrowąż (kasztelana sandomierskiego 1509-1515, krakowskiego 1526-1532, kanclerza 1515-1532). Liber generoseos zwie siedzibę ćmielowską Arx hereditaria. Później zamek należał do Tarnowskich, Ostrogskich, Zasławskich, Wiśniowieckich, Sanguszków i Małachowskich. W 1657r. miała miejsce obrona zamku przez miejscową załogę – ludzi wycięto, kaplicę wysadzono w powietrze. W 1702r. zamek spalili Szwedzi i Kozacy[61], potem zamek został częściowo rozebrano. W 1905r. funkcjonowała na zamku łaźnia.
Miasteczko Ćmielów położone jest w północnej części Wyżyny Opatowskiej na prawym brzegu rzeki Kamiennej. Zamek znajduje się około 300 m na wschód od miasta na podmokłych łąkach w dolinie Kamiennej opływającej go od północy i wschodu. Teren zamku nie był badany archeologicznie, rozpoznania architektoniczne prowadzili A.Miłobędzki i A.Gruszecki.
Zamek powstał na miejscu (zapewne) wcześniejszej rezydencji. W XVI w. składał się z rezydencji położonej na wyspie otoczonej fosą i usytuowanej na przedzamczu zabudowy. Zachowane relikty zamku składają się z dwóch części: na wyspie wśród stawu i na tarasie zewnętrznym.
Pierwszy złożony jest z dwóch budynków na planach prostokąta wschodniego i zachodniego, połączonych od północy kaplicą, zbudowaną w czasach Krzysztofa Szydłowieckiego, a konsekrowaną w 1535r. Składała się z prostokątnej nawy i wielobocznego prezbiterium zwróconego na północ. Rolę kaplicy spełniało przyziemie, na piętrze znajdowało się pomieszczenia mieszkalno-reprezentacyjne. Kaplica pod wezwaniem Św. Trójcy, Wniebowzięcia Matki Boskiej, św. Anny i św. Krzysztofa, restaurowana była w 1773r., do dziś zachowały się resztki polichromii.
Na zewnątrz stawu, na przedzamczu zachowało się długie prostokątne skrzydło południowe zakończone wąskim skrzydłem zachodnim. Elementy te, być może również skrzydło czy też kurtyna wschodnia, okalały obszerny dziedziniec, zamknięty od północy stawem. We wschodniej części skrzydła południowego mieściła się wysunięta z lica muru trzykondygnacyjna wieża bramna sklepiona kolebką w przyziemiu, górne kondygnacje oprócz walorów obronnych były użytkowane jako pomieszczenia mieszkalne. Nad bramą umieszczona była kamienna tablica z datą 1531r. w renesansowym obramieniu.
W ciągu XVII w. rezydencję otoczono narysem bastionowych fortyfikacji ziemnych, z których zachowały się wyraźne ślady kurtyn i trzech bastionów, bastion południowo-wschodni został całkowicie zniszczony, zaś w południowo-zachodnim zachowały się ślady murów.
Zamek był wielokrotnie przebudowywany i restaurowany, w czasie potopu zniszczony przez Szwedów. Duże partie murów rozebrano w 1702r., wtedy też zniwelowano umocnienia miasta. W późniejszym czasie na podzamczu umieszczono browar, łaźnię, stał też podobno wiatrak.
Zamek mógł wznieść Jakub lub Mikołaj Szydłowiecki, Krzysztof go tylko powiększył w latach 1519-1529. (arch. Bartłomiej Berecci lub Benedykt S…,). Murowany z kamienia z przedziwną sztuką, zbudował zamek z portykiem z szeregiem komnat mieszkalnych i reprezentacyjnych. Ściany sufity i fasadę budynku pokrywała wspaniała dekoracja malarska, chyba gdańskiego malarza Piotra. Około zamku spacery, czyli do leżącego obok stawku z wysepką pośrodku połączoną mostkiem, czy do malowniczej pergoli tonącej w zieleni powojów skąd malownicze widoki na okolicę[62].
Według ZAiBwP[63] w Ćmielowie znajdowały się: ruina zamku dat. 1519-32, przebudowanego min. W 1 poł. XVII w., częściowo rozebrany ok. 1800r., częściowo przebudowany na łaźnię 1905r.; ruina kaplicy Św. Trójcy, Wniebowzięcia MB, św. Anny i Krzysztofa, murowana, ok. 1528r., remontowana 1773r. Jeszcze Sobieszczański widział ruiny całej kaplicy zbudowanej z cegły, jednonawowej, w stylu gotyckim, z trzema ostrołukowatymi oknami, wnętrze było polichromowane – wokół ścian na wysokości 1,10 m biegł czerwony pas, poniżej niego zawieszano żółto-zielone opony, nad nimi postacie świętych lub sceny z Pisma .. Podobne draperie malowane też w dalszej części nawy głównej. W ołtarzu głównym obraz przedstawiający Wniebowzięcie NMP, które w 1901r. było umieszczone w kościele miejskim. Długość nawy do filarów na których zapewne łuk triumfalny – 3,8 m., od filarów do końca 6 m, szerokość nawy 4,74 m); -ruina budynku przedzamcza z wieżą bramną, murowane 1519-1531, przebudowane ok. 1800r. i 1905r.; -fortyfikacje z pozostałościami bastionów ziemnych z 1 poł. XVII w.[64].
Garbacz (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś Gramboczyce et Garbacz w parafii Momina należała do biskupów lubuskich. W Garbaczu były nowo zasiedlone łany kmiece, dwie karczmy z rolami oraz jeden specjalnie potraktowany łan, z którego dziesięcina oddawana była kościołowi w Mominie[65]. W 1508r. był własnością Andrzeja Winiarskiego h. Trąby oraz Andrzeja Zawiszy h. Przyrowa. W latach 1518-1532 właścicielem został kanclerz Krzysztof Szydłowiecki, a w 1578r. Mikołaj Czarny Radziwiłł[66]. Z końcem XVIII w. (1785), właścicielem wsi był Maciej Dobrzański, miecznik pilzneński, z małżonką Franciszką z Romerów[67].
Na mapie Galicji Zachodniej zaznaczony został zespół dworski na południowy wschód od zabudowy wiejskiej. Składał się na nią prostokątny w rzucie budynek dworu stojący samodzielnie od strony północnej. Po obu stronach prostokątnego dziedzińca stały dwa niewielkie budynki. Miejsce to otwierało się w kierunku regularnego założenia parkowego o dwóch kwaterach, opadające w kierunku przepływającej rzeczki Kamionki. Na osi dworu znajdowała się niewielka sadzawka. Od strony południowej dworu stały zabudowania zgrupowane w czworokąt, zapewne mieszczące wozownie. Folwark znajdował się po stronie zachodniej.
W połowie XIX w (ok. 1846r.), osiadł w Garbaczu sławny filozof Józef Gołuchowski (zm. w 1858r.) wraz z żoną Magdaleną[68]. W obecnej chwili na terenie dworskim ochroną prawną objęte jest tylko założenie parkowe[69].

Gromadzice (Gmina Bodzechów)
W opisie Jana Długosza na terenie wsi Gromadzice, położonej w parafii Szewna, znajdowały się folwarki rycerskie należące do: Mikołaja, Jana Michała, Marcina, Wojciecha, Strasza, Urbana i Sylwestra, h. Wieniawa. Z ról dworskich dziesięcina snopowa i konopna oddawana była kościołowi w Szewnej[70]. Przedstawiciele rodu Wieniawa występowali jeszcze w 1473r., lecz już w 1530r. właścicielem wsi był Hieronim Hynek h. Habdank, a w 1578r. działy jakieś mieli Hieronim Gromadzki i Jakub Szwarzyszowski h. Nałęcz[71].
Na mapie Galicji Zachodniej z około 1804r. zaznaczony został zespół dworski na zachód od ówczesnej zabudowy wsi w postaci alkierzowego (zapewne) dworu, z regularnym w zarysie parkiem od strony zachodniej, którego granice wyznaczał niewielki strumień. Zabudowa folwarczna znajdowała się w kierunku północnym od zespołu dworskiego. Dwór położony był w mocno zróżnicowanym i niezwykle malowniczym terenie lessowym, lekko falistym, pokrytym parowami i skarpami. W połowie XIX w. właścicielem wsi był Wyszyński, a następnie Aleksander Bełdowski, a po jego śmierci córka, Paulina Dobiecka herbu Ostoja, pozostając w tej rodzinie przez kolejne lata.
Na miejscu dworu wybudowano w 1946r. szkołę podstawową, w obrębie dawnego zespołu dworskiego zachowały się ruiny stodoły, obór i zabudowań gospodarskich. Ochroną prawną objęty został park o powierzchni około 1,5 ha, z okazami starodrzewu lipowego i kasztanowego oraz z kapliczką pochodzącą z przełomu XIX i XX wieku.
Grzegorzowice (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś Grzegorzowice posiadała własny kościół p.w. Jana Chrzciciela. Właścicielem wsi był Mikołaj Chrząstowski h. Kościesza, a poprzednio Nawój z Grzegorzowic h. Topór[72]. W 1508r. jako właściciele wsi występują: Stanisław Mroczek oraz Wilhelm Skrzantka h. Radwan. W 1530r. stanowiła własność Jakuba Ożarowskiego, w 1577r. Stanisława Ożarowskiego, a następnie w 1588r. Jakuba Ożarowskiego h. Rawicz[73].
Na mapie Galicji Zachodniej (1804), zaznaczono na zachód od kościoła dwa zespoły folwarczne uformowane w czworokąt. Na terenie wsi znajdują się pozostałości zespołu dworskiego w otoczeniu parku będącego pod ochroną prawną.

Jeżów (Gmina Waśniów)
Wieś przed 1147r. została nadana przez komesa Mikora, krewnego Piotra Włostowica z rodu Łabędziów opactwu kanoników regularnych św. Augustyna w Trzemesznie. Położona jest obok starego ośrodka kościelnego w Waśniowie, należącego w tym czasie do panującego. Wdowa po Bolesławie Krzywoustym, księżna Salomea przekazała Waśniów z kościołem parafialnym, targiem i karczmą klasztorowi w Trzemesznie[74]. W latach 1325-1327 występował Jan, zakonnik św. Augustyna gubernator bonorum in Wasnow[75]. W 1386r. Krzysztof i Wojsław z Jeżowa za 100 grzywien sprzedali wieś Jeżów klasztorowi w Trzemesznie[76]. W 1578r. część wsi posiadał Mikołaj Socha, zaś większa część wsi należała do klasztoru świętokrzyskiego[77].
Kosowice (Gmina Waśniów)
W 2 połowie XIV w. wzmiankowano kilkakrotnie właściciela Kossowic. Na przełomie XIV i XV w. wieś stanowiła własność Janusza[78]. Wieś Kossowycze posiadłość rycerza Marcina Michowskiego h. Rawa i brata w opisie Jana Długosza położona była w parafii w Mominie, We wsi znajdowały się: osiem łanów kmiecych, dwie karczmy z rolami, jedna zagroda z rolą, z których dziesięcinę oddawano prepozytowi kieleckiemu. Stał we wsi dwór (item praedium est ibi unicum militare), z którego ról dziesięcina oddawana była kościołowi w Mominie[79].
W latach 80-tych XIX w. „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego” wymienił miejscowość pod nazwą Kossowice jako wieś i folwark w powiecie opatowskim, gminie Boksyce w parafii Momina. Miejscowość była ośrodkiem dóbr, w skład których wchodziły wsie: Kosowice, Broniszowice, Miłkowska Karczma i Strzyżowice, przysiółek Wrzosy oraz folwarki Kosowice i Broniszowice. Folwark Kosowice miał łącznie 1.382 morgi powierzchni, w tym: 551 mórg gruntów ornych i ogrodów, 15 mórg łąk, 6 mórg pastwisk, 771 mórg lasu oraz 39 mórg nieużytków i placów. Było tam wówczas 6 budynków murowanych i 23 drewniane[80].
Wspomniane średniowieczne założenie rezydencjonalno-obronne należałoby lokalizować w zgodnie mapą z 1914r. – dwór zaznaczony został w północnej części zabudowy wsi, w bezpośredniej bliskości rzeki. Potwierdza to również wcześniejsza mapa Galicji Zachodniej (1804) – zespół dworski tworzą dwie grupy budynków. Pierwszy położony bliżej strumienia, złożony jest z czterech budynków ustawionych w kwadrat. Zaznaczono dwie drogi dojazdowe prowadzące od strony zabudowy wsi i do szosy ostrowieckiej. Nieco na zachód znajduje się drugi, analogiczny zespół budynków; na północ od niego zaznaczony został stojący osobno pojedynczy prostokątny w narysie budynek.
Autorowi udało się dotrzeć do inwentarza wsi Kosowice z 1618r.[81] Zespół dworski przedstawiał się w następujący sposób: głównym budynkiem zespołu był dwór na kopcu otoczonym stawem. Prowadził do niego drewniany most z poręczem i balasami toczonemi. Pośrodku mostu znajdował się ganek z podnoszonym mostem na dwóch łańcuchach, dwoma wrzeciądzami i ze skoblem. Wejście do dworu poprzedzała sień, w której były drzwi malowane, okien cztery, posadzka ceglana, komin murowany i dwa piece. Dalej, po otwarciu kolejnych malowanych drzwi, wschodziło się do izby stołowej z ceglaną posadzką i zapewne drewnianym stropem, oświetlonej przez sześć okien. Wnętrze ogrzewane było przez piec kaflowy i kominek murowany, a wyposażenie stanowiły: szafa, stół i ławy. Dalej przez malowane drzwi wchodziło się do komnaty, oświetlonej dwoma oknami, z drzwiami do pomieszczenia ustępowego. Dalej była izdebka oświetlona dwoma oknami, w której był piec i kominek murowany, ławy ustawione wkoło. Z tej prowadziły drugie drzwi malowane do sieni, do której przytykał alkierzyk z czterema oknami.
Sień mniejsza, do której prowadziły z wielkiej sieni drzwi malowane miała dwa murowane kominy. Izdebka z tej sieni, drzwi malowane, piec zielony, kominek murowany, stół, ławy w koło, okien trzy. Izdebka druga z tej izdebki, drzwi malowane, okien 2, piec i kominek murowany, drugie drzwi do sieni malowane, trzecie drzwi do miejsca ustępowego.
Izba naprzeciwko stołowej z sieni drzwi malowane, okien 2, piec, komin, ławy wkoło, posadzka ceglana. Komora, piec z kominkiem , posadzka ceglana.
Dom od grobli, gliną oblepiony, kominów dwa. Wewnątrz po lewej izdebka, w niej piec nowy, kominek murowany, ławy wkoło, stół, okien 2. Izdebka druga naprzeciwko, piec zielony, kominek murowany, okien dwa. Komora, okno 1. Komora z izdebką bez okna. Komora druga podle niej.
Stajnia podle komory, przed nią ganek nakryty daszkiem pokrytym gontem. Budowanie po drugiej stronie naprzeciwko pod dużym dachem z dwoma kominami. Przed którym budowaniem ogrodzenie balasami otoczone z furtką.
Kuchnia nad stawem od folwarku, w niej komin lepiony, okien 2, podle niej furtka, schodek do wody. Piekarnia wedle kuchni, okien 2, izba biała w kuchni. Z sieni wchód na górę gdzie schowanie. Z sieni drzwi na podwórze. Podle izdebki komór 3.
Wozownia pod tymże dachem. Piwnica w podwórzu niewielkim lochem. Parkan przez całe podwórko z balasami gontami pobity, wielkie wrota od sadu, wrota od grobli. Wrota ku folwarkowi. Brona od pola, na niej na górę wchód pod dach, gdzie komora wielka. Parkan wkoło dworu gontami pobity.
Folwark ogrodzony, wrota na dół ku stawu. Dom gospodarski z białą izbą – 4 okna, piekarnią – 2 okna, komora, na górze schowanie. Ganek przed domem. Kurnik, sernik, pod starym sernikiem piwnica murowana, dalej ogród warzywny, obora, wołownia, gumno stare i nowe. Na stawie młyn.

Kunin (Gmina Waśniów)
Na mapie Galicji Zachodniej zaznaczony został w północnej części wsi zespół dworski, oddzielony od zabudowy wsi drogą wiejską. Złożony był z prostokątnego budynku dworu, usytuowanego prostopadle do linii dłuższej prostokątnego stawu. Na zachód znajdowały się dwa mniejsze budynki, a na północ zabudowa folwarczna. Obecnie na tym terenie rejestr zabytków obejmuje założenie parkowe.
Kunów (Gmina Kunów)
Pierwsza wzmianka o Kunowie ma pochodzić z roku 1186r., kiedy biskup krakowski Fulko toczył spór z okolicznym rycerstwem o wieś Kunów. Rozwiązanie problemu znalazł jeden z następców, biskup krakowski Wisław Kościelecki (1231-1242), który zakupił jeszcze przyległą do Kunowa wieś Bukowie dając za nią 60 grzywien srebra, 6 wołów i konia[82].
Wsie należące do biskupów krakowskim w tym rejonie skupione zostały wokół wsi Kunów, gdzie umieszczony został zarząd dóbr ziemskich, którymi zarządzał włodarz[83]. W dotychczasowej literaturze dwór biskupów krakowskich w XIII w. był trzykrotnie niszczony w ciągu tego stulecia i wskazywano na jego lokalizację na terenie dworskim, czyli na północ od kościoła parafialnego na sąsiednim w stosunku do kościoła wzniesieniu, w miejscu dawnej austerii, później wikarówki[84]. Na południe miasta znajduje się wyniosłe wzniesienie zwane Gródek, przez które poprowadzona została droga lokalna do wsi Bukowie. Jak dotąd nie zanotowano w tym rejonie żadnych form ziemnych. Jego zniszczenia w 1241r. mieli dokonać Tatarzy, następnie w 1244r. wojska Konrada Mazowieckiego[85].
Pierwsza bezpośrednia wzmianka o siedzibie biskupiej w Kunowie pochodzi z czasów biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa (1266-1292). Był on przeciwnikiem politycznym panującego po śmierci w 1279r. Bolesława Wstydliwego księcia sieradzkiego i sandomierskiego Leszka Czarnego. Przypuszczalnie z rozkazu księcia rycerze Otton i Żegota z rodu Toporzyków dokonali pojmania i uwięzienia biskupa w dworze kunowskim[86]. W 1311r. książę Władysław Łokietek w tymże dworze uwięził biskupa krakowskiego Jana Muskatę[87].
Biskup Paweł ufundować miał w Kunowie kościół parafialny, który wzniesiony został zapewne w tym samym miejscu co obecny[88]. Teren parafii obejmował wsie, które w XV w. wchodziły w skład klucza kunowskiego, a mianowicie: Bukowie, Doły, Godów, Janik (Jamnik), Kałków (Kołków), Krynki, Kunów, Nietulisko, Szewna (Siewna), Udziców, część Chocimowa, Rudka (Ruda), Wierzbie (czyli Zbigniewice) i Wióry (Wiry)[89]. Sam Kunów lokowany był przed 1412r. w innym niż obecnie miejscu, może na lewym brzegu Kamiennej jak chce tradycja[90].
O dworze kunowskim źródła wspominają w 1354r., kiedy przebywał w nim biskup krakowski Jan Grot wraz z kancelarią[91], w 1412r. biskup Piotr Radoliński w Kunowie wydał przywilej Piotrowi na sołectwo w Janiku[92]. W 1413r. przebywał tu na łowach król Władysław Jagiełło[93]. W opisie Jana Długosza piękny dwór kunowski z folwarkiem, jak i miasto, ufundował biskup Zbigniew Oleśnicki (1423-1455)[94]. Przebywał w Kunowie również bp Jan Gruszczyński[95].
W roku 1467r. król Kazimierza Jagiellończyk wydał przywilej przenoszący Kunów z wiejskiego na prawo miejskie[96]. Akcja osiedleńcza została wkrótce przerwana przez najazd Tatarów w 1502r. Według rejestrów poborowych z lat 1506-1510 traktowano go jako wieś z łanami kmiecymi, młynami i karczmami[97].
Na XVI wiek przypada rozwój górnictwa i hutnictwa w kluczu kunowskim podnoszącego dochody biskupa[98]. W 1535r. na prośbę biskupa Piotra Tomickiego (1525-1535) król wydał zezwolenie na lokację miasta na prawie magdeburskim, wybudował również nowy dwór w Kunowie[99]. O jego istnieniu przekonuje nas dokument biskupa Piotra Myszkowskiego z 1579r. dotyczący prawa wrębu w lasach biskupich dla mieszczan kunowskich, wydany w miejscowym dworze[100].
Na dworze kunowskim mieszkał starosta zarządzający wszystkimi dobrami znajdującymi się w kluczu kunowskim, który pełnił również rolę sądu odwoławczego w stosunku do sądu wójtowskiego. W końcu XVIII w. starosta Kazimierz Przanowski wydał wyrok w sprawie Marcina Pełkowicza, który ubliżył wójtowi. Z wyroku tego pochodzi wzmianka o piwnicy w dworze kunowskim[101].
Podczas pobytu wojsk szwedzkich w mieście w 1656r. spłonął również dwór biskupi[102]. Odbudowany w 1670r., ale chyba w innym już miejscu, na skarpie rzecznej. Był to budynek drewniany, zbudowany na planie prostokąta. Tu wystawiony był dokument biskupa Jana Małachowskiego z 1682r. Dom, gdzie dwór szynkował kupiła parafia i mieszkał w niej wikary i organista[103].

Milejowice (Gmina Waśniów)
Wieś leżała w parafii Momina. W 1379r. królowa Elżbieta przeniosła wsie Milejowie, Mistrzowice i Nieczuje swoją część Andrzejowi z Kościejowi, Helena wdowa po Tomku sprzedała za 200 grzywien Andrzejowi z Kościejowi swoją czwartą część Milejowic. W 1419r. król Władysław Jagiełło przeniósł na prawo średzkie wsie Milejowie i Zagórzyce należące do Mikołaja Oglandowskiego i Michała Gładkiego z Milejowic. W 1420r. Andrzej z Milejowic sprzedał za 400 grzywien Stanisławowi z Żernik 3 części Milejowie. Należące do rycerza Macieja ze Śnieżkowic, kanclerza dobrzyńskiego i jego synowców, braci Jana i Tomisława na prawo średzkie[104]. W 1417r. tenże Jan ze Śnieżkowic sprzedał za 300 grzywien.
W 1438r. Jan z Milejowa rozgraniczył swoje dobra z Stanisławem Żernickim. Jan Milejowski otrzymał ogród koło swego dworu razem z sadem i pastwiskiem. W 1440r. mniejsza część należała do braci Piotra i Mikołaja h. Jastrzębiec. W 1440r. klasztor świętokrzyski kupił 3 części Milejowic należące do Stanisława Żernickiego. W latach 1470-1480 opat świętokrzyski kupił inną część wsi od Żernickiego i Bogusławskiego[105].
W 1578r. w części wsi należącej do Jana i Piotra Milejowskich był 1 łan ziemi i 3 zagrodników, w części należącej do klasztoru świętokrzyskiego 1 łan, 3 kmieci, 3 zagrodników i 5 komorników bez bydła[106].
Miłków (Gmina Bodzechów)
Wieś z końcem XV w. należała do rodziny Miłkowskich, w 1508r. tylko jej część posiadał Jakub Miłkowski. W 1578r. Miłków w parafii Szewna posiadał Hieronim Chocimowski mając półtora łana ziemi i Jakub Miłkowski z 3 łanami[107]. W 1591r. dziedzicem był Jan Chocimowski.
Na terenie wsi notowany był zespół dworski złożony z następujących elementów: dwór I, obecnie kaplica i punkt katechetyczny, murowane, pocz. XIX(?), częściowo rozebrany, remont. i adaptowany ok. 1950r.; dwór II, drewniany, ok. 1850r., częściowo rozebrany; ogrodzenie z 2 bramkami, murowane w XIX w.; pozostałości parku z XIX w.
Na terenie wsi Miłków znajduje się pozostałość po średniowiecznej siedzibie biskupów krakowskich, w formie tzw. gródka stożkowatego (stan. arch. nr rej. 811/86), stanowisko archeologiczne tożsame, jak się przyjmuje, z wzmiankowanym w literaturze dworem w Szewnej[108]. Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 70-tych XX w. ujawniły istnienie gródka i reliktów drewnianej wieży mieszkalnej. Obiekt został datowany na przełom XIII i XIV w., Prawdopodobnie został spalony na pocz. XIV w. W wyniku przeprowadzonych wstępnych badań archeologicznych ustalono, że grodzisko ma kształt wybitnie regularny – owalny w części zachodniej, w części wschodniej rozszerzający się o niby specjalnie uformowane narożniki – zbliżając się kształtem do trapezu. Fosa z trzech stron w części północnej zakończona wąwozem. Ustalono wstępnie, że materiał pozyskany w trakcie badań pochodzi z przełomu XIII i XIV w. stąd funkcjonowanie gródka było krótkie. Znaleziono fragment polepy, ślady po spaleniu, słupy, fosę[109].

Mirogonowice (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza właściciele wsi rycerskiej Mirogonowice z ról dworskich dawali dziesięcinę snopową i konopną kościołowi parafialnemu w Waśniowie, a z łanów kmiecych biskupstwu krakowskiemu[110]. W 1508r. wieś była podzielona między Jana Wolskiego, dziedzica wsi Jeżów i Andrzeja Nagórskiego. W 1578r. znajdowała się w parafii Waśniów i była własnością Stanisława i Andrzeja Mroczków, posiadających razem pół łana i 3 zagrody oraz urodzonej Piroczkiej, która posiadała półtora łana i jednego zagrodnika[111]. Na terenie wsi znajdował się zespół dworski datowany na koniec XVIII w., obejmujący: dwór drewniany, spichlerz murowany i lamus otoczony parkiem[112].

Mychów (Gmina Bodzechów)
Nazwa wsi Mychów zapisywana była jako Michow i pochodzi od osobowego Mich, Mych[113]. Po raz pierwszy nazwa wsi, w której umiejscowiony został okręg parafialny, w prepozyturze kieleckiej wzmiankowana była w 1326r.[114] Kościół parafialny według nie potwierdzonej wzmianki z 1597r., wzniesiony został z inicjatywy biskupa krakowskiego Wisława[115]. W spisie świętopietrza szacują uposażenie kościoła w Mychowie na dwie grzywny, z czego płacono 15 skojców i 18 denarów[116].
Według S. Kołodziejskiego, powstanie wsi Mychów należałoby odnieść do osoby protoplasty rodu Warszowiców, Warsza. Twórcą kompleksu dóbr ziemskich położonych w pobliżu dzisiejszego Ostrowca Świętokrzyskiego był Warsz. W źródłach pojawił się w 1252r. jako miecznik sandomierski[117], później pełnił funkcję stolnika sandomierskiego (1256-1258), kasztelana lubelskiego (1259-1268), wojewody sandomierskiego (1262-1269) i najwyższy urząd, kasztelana krakowskiego (1270-1282)[118]. W opisie Jana Długosza parafia była jednowioskowa[119], w 1529r. należały do niej trzy wioski Mychów, Biechów i Kaliszanka[120].

Nietulisko (Gmina Kunów)
Wieś Nietulisko można lokalizować w miejscu obecnego Nietuliska Fabrycznego, u wylotu doliny, którą płynie rzeka Świślina. Biskup krakowski Florian z Mokrska (zm. 1380), nazywa Nietulisko wsią swoją, czyli biskupa krakowskiego, z której ról oddawano dziesięcinę[121]. Obok była wieś przez niego założona Tworzyjanowice. W czasach Jana Długosza (1470-1480), nie zanotowany został żaden obiekt dworski. We wsi było osiem łanów kmiecych, jedna zagroda z rolą, cztery karczmy z rolami, z których dziesięcina oddawana była biskupstwu krakowskiemu. Nie było folwarku ani sołectwa, na rzece Świślinie stał młyn[122]. W 1578r. wieś Nietulisko Wielkie należy do biskupów krakowskich, było tu 8 łanów, zagroda, 4 karczmy z rolami, a dziesięcina oddawana była kościołowi w Kunowie[123]. Do Sejmu Wielkiego wieś należała do klucza kunowskiego biskupstwa krakowskiego.

Nietulisko Małe (Gmina Kunów)
W 1369r. król Kazimierz Wielki na prośbę Mikołaja, plebana w Kunowie, uwolnił mieszkańców nowo lokowanej wsi Tworzyjanowice od ciężarów na rzecz państwa na okres 30 lat. Wieś tą założył biskup krakowski Florian z Mokrska u ujścia rzeki Świśliny do Kamiennej[124]. Jako jej lokalizację można przyjąć miejsce obecnej wsi Nietulisko Małe, której zabudowa znajduje się nad rzeką Świśliną.
W opisie Jana Długosza wieś Nietulisko opisana jest dwukrotnie. Raz jako wieś należąca do biskupów krakowskich, a drugi raz w innym miejscu, jako własność biskupów lubuskich. Kiedy stali się oni właścicielami tego terenu – jak dotąd nie wiadomo. Może stała się ekwiwalentem strat, jakie poniosło biskupstwo lubuskie ze strony biskupstwa krakowskiego? W tym czasie we wsi tej (Nyetholyczsko) wymieniono 5 stajań rozległości, 2 karczmy, zagrodę oraz młyn na rzece Świślinie[125].
Grunty wsi Nietulisko Małe sąsiadowały od strony północnej ze wsią Nietulisko (Duże), a od południa z gruntami miasta Kunów. Przed 1428r. na gruncie miejskim została zbudowana tama w przewężeniu doliny Kamiennej z inicjatywy kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Na tamie tej stanął młyn zwany Stawowy, woda w stawie zwanym Kardynał zalała pola i łąki należące do biskupa lubuskiego. Doszło wówczas do sprawy sądowej i ogłoszenia wyroku tej w sprawie pomiędzy biskupem lubuskim Krzysztofem a biskupem Zbigniewem Oleśnickim[126]. Sprawa została załatwiona polubownie przez następnego biskupa Tomasza, który nadał biskupom lubuskim na zawsze dziesięcinę z Rzuchowa, która została następnie sprzedana za 50 florenów Janowi i Jakubowi z Bodzentyna, kanonikowi opatowskiemu[127]. Wówczas to mogło być również nadanie ziemskie w postaci wsi Tworzyjanowice oraz góry kamiennej z zamkiem obronnym[128].
Góra ta oblana jest obecnie z trzech stron wodami rzeki Kamiennej. W celu realizacji zamierzenia biskupa Zbigniewa Oleśnickiego, wzniesiono tamę ziemną łączącą wspomnianą górę z wzniesieniem po drugiej stronie rzeki. Po grobli poprowadzona została droga, prowadząca z Iłży przez Małachów, dalej do Boru Kunowskiego i Kaplicy (z murowanym budynkiem kaplicy i niegdyś z pustelnią, wzniesionymi przez biskupa Zbigniewa Oleśnickiego), w tym rejonie położona była wieś biskupia Zbigniewie z karczmą biskupią.
Wspomniana osada Małachów była założona zapewne przez biskupa krakowskiego Małachowskiego jako kuźnica żelazna, wzmiankowana w 1695r., a leżąca na gruncie należącym do dworu kunowskiego[129]. Zachodnia część wzniesienia została odłączona od reszty na wysokości drogi i przyłączona do wsi Nietulisko Małe jeszcze w połowie XV w. Przed połową XIX w. teren ten posiadał sołtys wsi Nietulisko Małe, który rozkopał znajdujące się na kulminacji wzgórza wzniesienie w poszukiwaniu skarbów. Wykopał jak wiadomo, kilka urn, jak opisuje to w swojej wycieczce F.Sobieszczański[130].
Na tym właśnie terenie, pierwotnie należącym do kunowskiego dworu (przed 1428r.), znajduje się pozostałość założenia obronnego w postaci owalnego nasypu ziemnego[131]. W 1514r. wieś stanowiła własność zakupionych od biskupa lubuskiego dóbr opatowskich. W 1578r. Nietulisko Małe było w rękach księcia Ostrogskiego, w której były 4 łany powierzchni[132].
Wzgórze znajduje się po wschodniej stronie istniejącego dziś budynku gospodarczego. Ma dość regularny kształt wydłużonego owalu. Po zachodniej stronie znajduje się rzeka Kamienna (platou 32 x 85 m oraz niewielkie przewężenie, nasyp w części północnej 15 x 33 m). Na terenie grodziska wczesnośredniowiecznego występuje materiał z XVI-XVII w.[133]

Nosów (Gmina Waśniów)
W 1190r. właścicielem Nosowa był Dzieżko, brat biskupa płockiego, który podarował Nosów, Piotrów i Kotarszyn klasztorowi premonstrateńskiemu w Busku[134]. W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś Nossow położona była w parafii Waśniów i należała do klasztoru w Busku. We wsi było 12 łanów kmiecych, dwie karczmy z rolami, trzy zagrody z rolami oraz młyn; dziesięcina snopowa oddawana była biskupstwu krakowskiemu. We wsi wymieniony został dwór (curia) należący do klasztoru[135]. Klucz nosowski w 1508r. był trzymany przez Stanisława Gnojeńskiego[136].

Podgrodzie (Gmina Ćmielów)
Na terenie wsi znajdują się ruiny zamku datowanego na pierwszą połowę XIV w.[137] Zamek powstał na terenie parafii ćmielowskiej, której początek datujemy na rok 1313. Nazwa miejscowości pojawiła się po raz pierwszy w 1497r. w związku z nadaniem jej notariuszowi królewskiemu Janowi Chlewiczeskiemu z rodu Odrowążów[138].

Przeuszyn (Gmina Ćmielów)
W miejscowości tej znajduje się zespół dworski[139], na który składają się dwór, budynek gospodarczy, rządówka i park.

Roztylice (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś Rostilicze należała do Nagórskiego. We wsi były wymienione łany kmiece, z których dziesięcinę snopową i konopną oddawano kościołowi i plebanowi w Waśniowie[140]. W 1508r. wieś należała do Mikołaja Sochy posiadającego ćwierć łana i dwie zagrody oraz Floriana Sapińskiego, który dysponował połową łana oraz jednym zagrodnikiem[141].


Góra
 Zobacz profil  
 
 Tytuł:
PostNapisane: 2011-10-16 08:43 
Offline
Administrator
Avatar użytkownika

Dołączył(a): 2006-03-26 14:03
Posty: 1990
Lokalizacja: Katowice, Jodłowa
Ciąg dalszy artykułu:

Wrote:
*Witosławice
Wieś jest obecnie częścią wsi Roztylice. Nazwa jej zapisywana była jako Wythoslawycze (1470-1480), Vithoslauicze (1529), i pochodzi od imienia staropolskiego Wit, Witosław[142]. Jej lokalizację możemy ustalić na podstawie Mapy Galicji Zachodniej (1804) – zabudowa wsi mieściła się na zachód od wsi Roztylice, za niewielkim strumieniem spływającym z Góry Witosławskiej (491 m n.p.m.), tworzącym na granicy obu wsi dwa niewielkie stawy. Pomiędzy obu wsiami, poprzez przełęcz, przebiegał gościniec o przebiegu południkowym – przez Nieskurzów i Zagórzyce.
Najwcześniejsze znane nam dzieje osady związane są z rodem Nieczuja. W opisie Jana Długosza (1470-1480) wieś położona była w parafii w Waśniowie, należała do dziedziców: Mikołaja de Nieczuya, Wojciecha zwanego Gulyacz, Wojciecha zwanego Grabowecz i Jana Grabyonek herbu Nieczuja. We wsi było jedynie dwa zasiedlone łany oraz dwie karczmy z rolami, należące do wspomnianego Mikołaja, który dawał zeń dziesięcinę snopową i konopną prepozyturze kieleckiej. Ponadto były aż cztery dwory (curiae), oraz cztery folwarki rycerskie, z których dziesięcinę oddawano do kościoła w Waśniowie[143].
Istnienie na terenie wsi dwóch karczem świadczy o dość dużym ruchu na wspomnianej drodze prowadzącej w kierunku klasztoru na Świętym Krzyżu. Jedna z nich znajdowała się na przełęczy, tuż obok źródełka, istniejącego do dnia dzisiejszego jako ocembrowana studnia. Tu właśnie, na południowo-wschodnim zboczu góry, na niewielkiej platformie, znajduje się kaplica drewniana p.w. Zesłania Ducha Świętego, datowana w części prezbiterium na XVIII w.[144]. Na Górze Witosławskiej znajdują się także, dwie figury przydrożne – wykonana z kamienia Matka Boska z Dzieciątkiem, pochodząca z XVIII wieku, oraz drewniany Chrystus z połowy XIX wieku.
Według miejscowej tradycji znajdować się tu miał ośrodek kultu pogańskiego[145], której prawdziwość odrzucił profesor Marek Derwich[146]. Nieprawdziwa jest również wiadomość o wybudowaniu kaplicy w XV w. przez benedyktynów na terenie wsi czy też Góry Witosławskiej z odpustem na Zielone Świątki[147].
Jak czytaliśmy nic o tejże kaplicy nie wie Jan Długosz. Wieś ta pozostawała własnością rycerskiego rodu Nieczuja, którzy przybrali nazwisko Witosławski, jeszcze z początkiem XVI wieku. W 1508 roku część wsi posiadał Andrzej Witosławski, zaś w 1578 roku we wsi prywatnej Witoslawycze było dwa łany kmiece oraz dwie zagrody z rolami, należące do Marcina i Andrzeja Witosławskich[148], którzy posiadali w roku 1529 trzy folwarki, z których ról dziesięcinę pobierał prepozyt kielecki[149].
Witosławscy przenieśli się w Przemyskie[150], jednak nie wszyscy – na ścianie kościoła parafialnego w Modliborzycach umieszczono tablicę marmurową z napisem i herbami Nieczuja, Jasieńczyk i Strzemię litery S.W.D.M.:
D.O.M.
NOBILIIS STANISLAVS WITOSLAWSKI DE WITOSLAWYCZE ET IN PISKRZYN HERES. NOBILIS ANDREAS WITOSLAWSKI EX NOBIL ANNA NOBILIS PISKRZYNSKI FILIA EIUS FAMILAE ULTIMA IAM DECENDENTE PROLE FILIUS HIT JACET, HONESTAM VITAM GERENS ALTARE HOC EREXIT ET FUNDAVIT ET MONVMENTVM AD HOC VIVENS 1626 FIERI FECIT[151].

Co stało się z czterema dworami wzmiankowanymi w XV w.? Na Mapie Galicji Zachodniej w zachodniej części wsi widoczna jest zabudowa folwarku. W 1824 r. ekonom dóbr Witosławice prowadził w budynku obecnej kaplicy wyszynk piwa, o co wytoczył mu proces sądowy mieszkający w pustelni obok kaplicy pustelnik Mierzwiński. Jeszcze w 1907 r. mieszkała tu pustelnica[152].
Pierwsza wzmianka o mieszkającym w lesie na Witosławskiej Górze pustelniku posiadamy z początku XVIII w. Otóż w 1708 roku pojawił się w Waśniowie Antoni Jacewicz, który zgłosił się do miejscowego plebana Tomasza Chabelskiego z zamiarem prowadzenia życia pustelnika. Pleban darował mu trzy stare obrazy, w tym obraz z podobizną NMP z Dzieciątkiem, zaś Antoni zbudował sobie na Górze Witosławskiej kapliczkę. Za pomocą wędrownych dziadów rozpowszechnił wieść, że jest prorokiem i posiada moc zwalczania chorób zaraźliwych. Przybywały do niego pielgrzymki liczące wiele osób, od których wyłudzał pieniądze. Inwestował je do prowadzenia „lekkiego” życia, opłacania „żołnierzy” oraz „obwarowanie” pustelni[153]. Jak te informacje mają się do rzeczywistości archeologicznej?
W 1987 r. podczas weryfikacji zabytkowych obiektów archeologicznych o tzw. ekspozycji ziemnej postanowiono sprawdzić chronologię odkrytego w 1979 r. wału ziemnego wokół kapliczki, zagadkowych kopców oraz fundamentów dwóch kamiennych budynków „domu pustelnika” i „domu zakonnic”. W trakcie badań stwierdzono, że wewnątrz wału znajduje się pozostałość kamiennego muru, starannie wykończonego od strony kapliczki[154]. – Tak więc byłyby to owe obwarowania dokonane jesienią 1708 roku przez Antoniego Jacewicza.
Skromny zakres tychże badań nie pozwala wykluczyć ani potwierdzić istnienia w tym miejscu budowli o charakterze rezydencjonalno-obronnym. Z dużą dozą prawdopodobieństwa jeden z owych czterech dworów mógł znajdować się na terenie folwarku. Zaznaczony został on na mapie wojskowej z 1914 r., a obecnie w tym miejscu znajdują się pozostałości parku podworskiego[155]. Folwark ten w połowie XIX w. wraz z wsią położony był w gminie Boksycie. Miał on 394 mórg rozległości, w tym gruntów ornych było 262, łąk 18, lasu 38, nieużytków 76. Domów drewnianych było 12[156].

Ruda Kościelna (Gmina Ćmielów)
W miejscowości znajduje się zespół dworski[157] składający się z dworu (obecnie szkoła), budynku dawnej gorzelni[158] i parku[159] otoczonego murem.

Sarnia Zwola (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza Zwola Sarnyna położona była w parafii w Grzegorzowicach. Należała do rycerza zwanego Szarna z domu Bippenium. We wsi wymieniono 7 łanów kmiecych, trzy zagrody, karczma z rolą, młyn z rolą, z którego oddawano dziesięcinę klasztorowi w Wąchocku. Został wymieniony folwark rycerski, z którego ról dziesięcina oddawana była do kościoła w Grzegorzewiczach[160]. W rejestrze poborowym z 1508r. wieś Swoliya należała do Doroty ze Swoli, a w 1578r. urodzonych Kochowskich[161].
W końcu XIX w. dziedzicem wsi był Rafał Targowski, a następnie należała do Sosnowskich[162]. Na mapie Galicji Zachodniej w południowej części wsi zaznaczony został pojedynczy budynek w miejscu połączenia wód dwóch strumieni płynących w kierunku północnym ze stoków Pasma Jeleniowskiego. Wydaje się, że od strony południowej i północnej oddzielony jest od zabudowy wsi parkiem, którego pozostałości są objęte rejestrem zabytków.

Strupice (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś Srupycze położona była w parafii Waśniów i należała do rycerza zwanego Johannes Swyanskowsky herbu Syrokomla. We wsi były 4 łany kmiece, z których dziesięcinę snopową oddawano prepozyturze kieleckiej. Był wymieniony praedium unicum militare, z którego ról dziesięcinę snopową oddawano kościołowi w Chybicach[163]. W 1508r. Strupicze i Wyaszkowicze posiadał Jakub Szwyaszkowsky[164]. W 1578r. cztery łany i dwie zagrody we wsiach Strupicze i Świeskowycze należały do Wojciecha Merczyńskiego, a Krzysztof Świeszkowski miał 1 łan i 3 zagrody[165].

Stryczowice (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś w parafii Momina, należąca do biskupstwa lubuskiego, w której jest wymienione sześć łanów kmiecych, z których dziesięcina snopowa i konopna oddawana była prebendzie kieleckiej zwanej szewieńska, o wartości sześciu grzywien, a czasami dziesięciu. Z niektórych pól dziesięcina snopowa oddawana była plebanowi w Mominie[166]. W 1508r. wieś Sthrzeszkowycze należała do Mikołaja Strzyszkowskiego[167].

Szewna (Gmina Bodzechów)
Nazwa wsi zapisywana była jako Schewnia (1357), Shewna (1402), Schewna (1470-80)[168]. Kościół parafialny w Szewnej istniał w 1326r.[169] Według Jana Długosza kościół ten był drewniany p.w. św. Mikołaja, a prawo prezenty należało do kanonika kieleckiego (kanonia szewieńska). We wsi było 12 łanów kmiecych, 4 karczmy z rolami, dwie zagrody. Do parafii należały wsie, biskupia Szewna oraz szlachecka Gromadzice[170]. Wymieniony został praedium unicum episcopale bonum, z którego ról dziesięcina oddawana była kościołowi w Szewnej.
Według rejestru poborowego powiatu sandomierskiego z 1578r. wieś stanowiła własność biskupstwa krakowskiego. Okręg parafialny obejmował wsie: Szewna, Denków, Minera, Ostrów, Częstocice, Miłków, Świrna, Żurawice, Wodziradz, Gromadzice, Jędrzejowice, Jędrzejów. We wsi było 22 osadników osadzonych na 11 i ½ łana, 4 zagrodników z rolami, 3 zagrodników, 1 komornika, 8 ubogich, 2 rzemieślników[171].
W 1888r. dobra rządowe Szewna składały się z folwarku Szewna i Staw Kunowski oraz przysiółków: Zamłynie, Ksawerów i Szewna Nowa[172].
W Szewnie znajduje się zespół kościoła parafialnego p.w. św. Mikołaja bpa z interesującym założeniem przestrzenno-architektonicznym z lat 1775-78, projektu ks. Józefa Karśnickiego (Karsznicki) (nr rej 363 z 06.03.1967).

Śnieżkowice (Gmina Waśniów)
Nazwa wsi zapisywana była jako Swyanszkowicze, Swieskowycze, Świeżkowice. W znanych nam źródłach występuje po raz pierwszy w 1362r. przy wytyczaniu granic między polami Kunowa i Prawęcina, którego dziedzicem był Tomko zwany Brozecz. Obecny był Maciej ze Śnieżkowic, kanclerz dobrzyński[173]. W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś Swyanszkowicze położoną na terenie parafii Waśniów, posiada Johannes Swyanskowsky herbu Serokomla. We wsi zostało wymienionych 7 łanów kmiecych, z których dziesięcina oddawana była prepozyturze kieleckiej. Wymieniano na terenie wsi karczmę z rolą oraz dwór (praedium unicum militare), z którego ról dziesięcinę snopową oddawano kościołowi w Chybicach[174].
Zapewne w połowie XVI w. grunty wsi zostały scalone z gruntami pobliskich Strupic. W 1578r. we wsiach Strupice i Śnieżkowice w części należącej do Wojciecha Merczyńskiego były 4 łany ziemi, 8 kmieci, 2 zagrodników z rolą i 2 komorników bez bydła, a w części Krzysztofa Świeszkowskiego 1 łan, 3 kmieci, 3 zagrodników z rolą i 1 ubogi[175].
W 1827r. we wsi było 14 domów i 98 mieszkańców. Na mapie z 1914r. w północno-wschodniej części zabudowy wsi zaznaczony został zespół folwarczny.

Świrna (Gmina Bodzechów)
Miejscowość położona jest na południowy zachód od Ostrowca Świętokrzyskiego. W chwili obecnej odnotowano na jej terenie stanowisko archeologiczne w postaci pozostałości po dworze obronnym[176].
Wieś występowała na przełomie XIV i XV w. jako własność rycerza Wita[177]. Według rejestru poborowego powiatu sandomierskiego z 1578r. niejaki Jan Szczucki miał we wsi Swierna 6 kmieci na półtorej łanie, 5 zagrodników z rolą, 1 zagrodnika i 1 komornika[178].
Zachował się do dnia dzisiejszego inwentarz zabudowy dworskiej w Świrnej z 1618r. Wieś stanowiła wówczas własność księcia Janusza Ostrogskiego[179]. Na jego podstawie można przybliżyć jego zabudowę. Na teren dworu świersińskiego dojazd poprowadzony został drogą boczną od drogi na teren wzniesienia dominującego nad przebiegającą poniżej wspomnianą drogą. Wjazd na teren dworski poprzedzała brona murowana, wedle brony w górze sala do kamienicze z odcinkiem muru dla strzelby. Wejście ze schodami do tej sali poprzedzone było gankiem drewnianym pokrytym gontem; w opisie jej wnętrza pojawia się tylko komin murowany. Nad bramą umieszczona była izba stołowa z dwoma oknami. Drzwi wejściowe były listwowane, pomalowane na zielono. Podłoga w jej wnętrzu była położona kwadratami, nakryta drewnianym malowanym stropem, pod którym, na ścianach, namalowane były sceny z potopu, poniżej umieszczone były obrazy w ramach; ogrzewana była przez piec kaflowy oraz kominek murowany. Wyposażenie sali stanowiło pięć stołów, siedem zydli i ławy drewniane umieszczone wkoło ścian, u góry zamontowany był mosiężny lichtarz.
Z zewnątrz budynek był oblepiony gliną, pomalowany na siwy kolor, nakryty dachem o dwóch wierzchach. Z tej izby drzwi prowadziły na ganek z balasami, nakryty drewnianym daszkiem, prowadzący do budynku dworskiego zwanego kamienica. Jest to obecnie obiekt eksplorowany archeologicznie.
Usytuowany jest po prawej stronie na pochyłości wzgórza, w które wcina się droga dojazdowa, Przestrzeń między drogą a dworem tworzy trójkątny w rzucie dziedziniec dworski. Pozostałości budynku mają przybliżone wymiary: 10 x 30 metrów, jego front zwrócony był w kierunku południowym (na godzinę 11), od strony północnej odkryto w trakcie badań archeologicznych niewielką przybudówkę, mieszczącą jak się wydaje, na pierwszej i drugiej kondygnacji miejsca ustępowe (priwet). Budynek był wkopany w skłon wzgórza częścią północną.
Przed budynkiem umieszczono paradne wejście w postaci podwójnych schodów z poręczami z balasami toczonemi, nakryte drewnianym dachem z trzema baniami, pobitym gontem.
Tu także umieszczone zostały drzwi do kondygnacji sklepionych piwnic, w postaci krótkiej szyi piwnicznej, zapewne sklepionej. Drzwi pierwsze, zewnętrzne, były okute żelazną blachą, drugie drewniane z kratą. Prowadziły do pierwszej piwnicy oświetlonej jednym oknem, stąd drzwi do kolejnych lokalności rozlokowanych na lewo i prawo. Druga piwnica o żelaznych drzwiach z dwoma oknami z kratami żelaznymi zlokalizowana była po prawej ręce. Na przeciwko, a więc po lewej stronie była trzecia lokalność oświetlona dwoma oknami, a dalej czwarta, tylko z jednym oknem od strony frontowej, gdyż w tym miejscu teren się podwyższa.
Wejście do pomieszczeń dolnej kondygnacji dworu poprzedzone było sienią. Drzwi do niej były żelazne, jej wnętrze było oświetlone jednym oknem z kratą żelazną, posadzka wylepiona gliną, strop był stolarskiej roboty. Tutaj umieszczone były zapewne schody na górną kondygnację. W jedną stronę znajdowało się sklepione pomieszczenie poprzedzone żelaznymi drzwiami, oświetlone dwoma oknami z kratami żelaznymi, z ceglaną posadzką. Naprzeciw drzwi prowadzących do tego sklepu umieszczone były drzwi fladrowe (o zachowanym naturalnym rysunku słojów drewna) do izby. Pomieszczenie to było nakryte stropem drewnianym (określono go jako nowy), posadzka wyłożona była polewanymi płytkami ceramicznymi, oświetlało je trzy okna. Dalej drzwi fladrowe prowadziły do komnaty z trzema oknami z kratami, kominkiem murowanym. Tu także był dostęp do miejsca ustępowego.
Wejście do pomieszczeń górnej kondygnacji poprzedzone było sienią z żelaznymi drzwiami. Posadzka w niej była wykonana z ceramicznych polewanych płytek, izba nakryta była malowanym stropem, oświetlona jednym oknem z żelazną kratą, a ogrzewana była piecem kaflowym i kominkiem murowanym. Umieszczone były w niej dwoje drzwi – pierwsze prowadziły do izby z malowanymi drzwiami, posadzką kamienną, stropem malowanym oświetlona pięcioma oknami z weneckim szkłem. Naprzeciwko tej izby znajdowała się druga izba, również z malowanymi drzwiami, posadzką z polewanych płytek ceramicznych, ogrzewana piecem i oświetlona trzema oknami; w wyposażeniu wymieniono 9 obrazów. W tej części wymieniona została jeszcze komnata z drzwiami polewanymi, malowanym stropem, kominkiem murowanym, oświetlona dwoma oknami z wyjściem do miejsca ustępowego.
W tejże sieni znajdowało się wejście do sali wielkiej. Poprzedzone było wschodem malowanym z poręczami z balasami. Sala ta oświetlona była 11 oknami, nakryta stropem stolarskiej roboty, posadzka wyłożona była ceramicznymi polewanymi kafelkami; stąd malowane drzwi prowadziły do komnaty z 9 oknami. Z treści inwentarza wnioskować można, że budynek był mieszkalny i w dobrym stanie technicznym. Nakryty był dachem pokrytym gontem.
Obok tego budynku ku domowi drzewianemu [była] muru sztuka, w którym dziury dla strzelby. Dom drzewiany był to budynek dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony. Wejście do piwnicy poprzedzała szyja piwniczna, a z niej drzwi prowadziły do lochu, czyli zapewne wykopanej w gruncie piwnicy ziemnej. Wejście do budynku poprzedzała sień, w której było drzwi dwoje, dwoje okien i posadzka ceglana.
Pierwszą kondygnację stanowiły następujące pomieszczenia: poprzedzona wielkimi drzwiami izba stołowa z piecem i kominkiem murowanym, oświetlona trzema oknami, dalej znajdowały się kolejno wymienione trzy komnaty: pierwsza o jednym oknie z kratą, druga z jednym oknem bez kraty, trzecia w bok, z kominem murowanym i wejściem do pomieszczenia ustępowego. W tej części występuje również pomieszczenie nazwane kuchenką, oświetlone dwoma oknami i (domyślamy się) z ogniskiem kuchennym.
Nie opisano dokładniej sposobu komunikacji z górną kondygnacją. Schody zapewne umieszczone wewnątrz sieni, prowadziły do sali oświetlonej dwoma oknami z alkierzem, pod którym znajdowała się szyja piwniczna. Dalej znajdowała się komórka i sień przed przechodem, w której znajdował się piec grzewczy; izdebka w bok z dwoma oknami z alkierzykiem o dwóch oknach i komórką. Inwentarz wymienia część nazwaną izbą, gdzie pokój księcia. Pomieszczenie to oświetlone zostało trzema oknami, wyposażone było piec i kominek i posadzkę zielono polewaną, dalej znajdowała się komnata z dwoma oknami i osobną spiżarką. Obok znajdowała się piwnica z dwoma oknami, z czego wnioskować należałoby, że również ten budynek był wkopany w zbocze wzniesienia.
Za tym domem znajdował się ogródek warzywny, dalej stały wozownie podle stajni, izdebka podle wozowni. W pewnym oddaleniu stał budynek określony jako dom krzyżowy. Wejście poprzedzała sień z izdebką z piecem kaflowym, kominkiem murowanym, oświetlony dwoma oknami. Dalej znajdowała się łaźnia poprzedzona małym pokoikiem. Przed tym budynkiem był ogród jarzynowy.
Na mapie Galicji Zachodniej (1804) na terenie wsi zaznaczone zostały po północnej stronie doliny potoku, którą prowadziła droga do Częstocic i Ostrowca zaznaczone zostały dwa zgrupowania budynków. Pierwszy jest tożsamy z terenem obejmującym swoim zasięgiem stanowisko archeologiczne, drugie zaś znajdował się poniżej, od strony południowo-wschodniej.

Waśniów (Gmina Waśniów)
Miasto Waśniów posiadało wg Jana Długosza kościół parafialny p.w. Św. Piotra, zbudowany z drewna. Prawo patronatu należało do kościoła klasztornego w Wąchocku. Były tu łany miejskie, z których dziesięcinę snopową i konopną oddawano klasztorowi w Wąchocku, o wartości 10 grzywien. W mieście nie było folwarku, pleban miał role i łąki z przeznaczeniem na folwark[180].

Wojciechowice (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza wieś Woczechowycze w parafii Waśniów należała do rycerzy zwanych Głąb i Zaklika Czyayanczensky. We wsi były łany kmiece, z których klasztor wąchocki posiadał jeden, łany rycerskie dawały dziesięcinę, ale do niewiadomego kościoła[181]. W 1578r. część wsi (półtora łana) należała do Rafała Mychowskiego i Mikołaja Brzuchowskiego, zaś druga do Pawła Słamki (pół łana)[182].

Worowice (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś w parafii Momina, należała do biskupów lubuskich. We wsi było sześć łanów kmiecych, z których pięć należało do biskupów lubuskich, a szósty do klasztoru świętokrzyskiego. Z wszystkich dziesięcina snopowa i konopna oddawana była kościołowi w Mominie o wartości sześciu grzywien[183].

Wronów (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś szlachecka z dworem w parafii waśniowskiej, z którego ról dziesięcina wytyczna i snopowa oddawana była plebanowi w Waśniowie, z ról kmiecych biskupstwu krakowskiemu[184]. W 1578r. wieś Wnorów miał Kalikst Michowski, w której było pięć kmieci osadzonych na 1 ¼ łana, pięciu zagrodników z rolą i 3 komorników[185].
Na mapie z 1914r. zaznaczona została zabudowa folwarczna po północnej stronie zabudowy wsi, nad niewielkim strumieniem. Obecnie w rejestrze zabytków znajduje się park dworski.

Zajączkowice (Gmina Waśniów)
W opisie Jana Długosza (1470-1480), wieś Zayanczkowycze położona w parafii Waśniów, należała do prebendy Zajączkowskiej. Było w niej sześć łanów, z których dawały po pół grzywny czynszu. We wsi nie było karczmy, tylko jedna zagroda z rolą, optima curia z łąkami i folwarkiem, z których dziesięcina oddawana była do kościoła w Waśniowie. Z wszystkich ról kmiecych dziesięcina oddawana była do klasztoru wąchockiego. Były we wsi trzy sadzawki i młyn. Prebendę przy kolegiacie sandomierskiej zwaną Zajączkowską ufundował Jan Długosz Starszy oraz Prandota z Konina h. Rawa w 1462r. Obejmowała ona Zajączkowice, Prusinowice i Podole[186]. W 1578r. wieś należała do kanoników sandomierskich[187].
Na mapie z 1914r. zaznaczony został zespół folwarczny po północnej stronie zabudowy wsi, nad niewielkim ciekiem wodnym.

________________________________________
[1] Joannis Długosz, Liber Beneficiorum dioecensis Cracoviensis, t. 1-3, [w:] Opera Omnia. Cura A. Przezdziecki, Cracoviae 1863-1864, t. 2, str. 509, 471, dalej: JD LB).
[2] Około 1665 r., J. Wiśniewski, Dekanat iłżecki…, s. 6.
[3] Pałac - Zespół szkół Rolniczych – Bałtów, Inwentaryzacja architektoniczno – konserwatorska, oprac. G. Bartkowiak, Kielce 1980, archiwum ROBiDZ w Kielcach, sygn. 6, s. 1
[4] J. Wiśniewski, Dekanat iłżecki…, s.3.
[5] J. Ładogórski, Studia nad zaludnieniem Polski w XIV wieku, Wrocław 1958, s. 209.
[6] JD LB t. 2, s. 509, 471.
[7] Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber Retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, s. 448 (dalej: LR).
[8] Pawiński, s. 463; Niesiecki, t. 9, s. 11.
[9] Pawiński, s. 305; Niesiecki, t. 8, s. 572.
[10] Akt Synodów różnowierczych, t. 1-3, wyd. M. Sypayłło,
[11] J. Wiśniewski, Dekanat iłżecki…, s. 3.
[12] J. Wiśniewski, Dekanat iłżecki, s. 2; por. Dekanat opatowski…, s. 40.
[13] D. Kopertowska, Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych, Kielce 1984, s. 178.
[14] Nr rejestru. 489 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3, województwo kieleckie pod red. J. Z. Łozińskiego i B. Wolff, z. 7, powiat opatowski, Warszawa 1959, s. 3-4 (dalej: KZSP)..
[15] Krzepela J., Księga rozsiedlenia rodów ziemiańskich w dobie Jagiellońskiej, cz. I Małopolska, Kraków 1915, str. 74 (dalej: Krzepela).
[16] Pawiński, str. 463.
[17] Tamże, str. 184.
[18] D. Kopertowska, Nazwy miejscowe województwa kieleckiego…, s. 179.
[19] Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3, województwo kieleckie pod red. J. Z. Łozińskiego i B. Wolff, z. 7, powiat opatowski, Warszawa 1959, s. 4.
[20] Krzepela s. 80.
[21] M. Derwich, Świętokrzyski klasztor…, s. 354.
[22] Pawiński, s. 188.
[23] JD LB t. 3, str. 23; t. 2, str. 473-474.
[24] Derwich M., Benedyktyński klasztor …, str. 50-51.
[25] F.M. Stroczyński, Wycieczka archeologiczna…, s. 120.
[26] Wsi tej nie zna Jan Długosz, wydaje się zatem, że Pełka wydzielił część z Krzczonowic; Zbiór dokumentów małopolskich. Wyd. S.Kuraś, I.Sułkowska-Kuraś. Wrocław 1962-1975, cz. 5, nr 1210, str. 77.
[27] KDM t. 3, nr 842, s. 253.
[28] Zob. SPPP t. 8, nr 49, s. 258; ZDP cz. 6, nr 1546, s. 48); obaj 1389, SPPP t. 8, nr 96, s. 315; ZDM cz. 1, nr 1101, s. 263; KDM t. 4 nr 1054, ZDM cz. I, nr 230, cz. 5 nr 1210; ZDM 4, nr 1101, 11345); ZDM cz. 6, nr 1659.
[29] W 1389 r. wzmiankowany jest Iwan, brat Pełki z Włostowa (SPPP 8, uw. 99, 161); 1395 r. KDKK cz. 2, nr 404.
[30] Wsi tej nie zna Jan Długosz, wydaje się zatem, że Pełka wydzielił z Krzczonowie część Zbiór Dokumentów Małopolskich cz. 5, nr 1210, s. 77.
[31] JD LB t. 1, s. 338.
[32] ZDM cz. 5, nr 1268, 1384.
[33] Wsi tej nie zna Jan Długosz, wydaje się zatem, że Pełka wydzielił z Krzczonowie część ZDM cz. 5, nr 1210, s. 77.
[34] JD LB t. 1, s. 338.
[35] Boniecki A., Herbarz polski, Warszawa 1899-1913, t. 3, str. 14.
[36] JD LB t. 2, str. 477.
[37] Kodeks Dyplomatyczny Małopolski. Wyd. F.Piekosiński. Kraków 1876-86, t. 4, nr 371 (dalej: KDM).
[38] Pawiński, str. 193.
[39] Boniecki A., Herbarz…, str. 234.
[40] Bastrzykowski A., Monografia historyczna Kunowa nad Kamienną i jego okolicy. Kraków 1939, str. 398-405.
[41] Nr rej. 593 z 12.12.1957.
[42] Pawiński, str. 196.
[43] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880 t. 1, str. 729.
[44] Pawiński, Źródła dziejowe…, str. 184.
[45] Brociek W., Ostrowiec Świętokrzyski i okolice. Część I, Kielce 1997.
[46] KDM t. 3, nr 27.
[47] Derwich M., Benedyktyński klasztor…, str. 63-64.
[48] Wiśniewski J., Dekanat opatowski. Radom 1907, str. 45.
[49] Monumenta Poloniae Vaticana. Acta Comerae Apostolicae wyd. J.Ptaśnik, Kraków 1913, t. I, str. 159, 223-234 dalej MPV; W 1328r. świętopietrze wynosi 8 skojców (MPV, t. I, str. 311), w 1336-1337r. 10 skojców, , t. I, str. 388, 398); następnie występuje w latach: 1345-1347, 1348-1353, 1356-1358 (MPV, t. 2, str. 190, 198, 207, 277, 126, 237), (dalej: MPV).
[50] Wiśniewski J., Dekanat opatowski…,
[51] Zbiór dokumentów…, IV, nr 1015.
[52] KDM t. 3, nr 847
[53] Lata 1372-1421 Andrzej, Krzesław, Gniewosz i jego syn Dersław de Czmyelow (Sczmelow) KDM t. 1, 386; t. 2 259; t. 4 30; Kodeks Dyplomatyczny Polski. Warszawa 1847 t. I, str. 259.
[54] Zbiór dokumentów…, VI, nr 1871.
[55] JD LB t. 2, str. 509.
[56] MRPS cz. 3, nr 9138; cz. 4, nr 1317.
[57] Matricularum Regni Poloniae Summaria, wyd. T. Wierzbowski, J. Sawicki, I. Sułkowska, J. Płocha, Warszawa 1919,, cz. 4, nr 730 (dalej cyt. MRPS).
[58] Kutrz, VIII, str. 16; W. IV 208. AAA
[59] MRPS, t. 4, vol. 2, nr 16589.
[60] Wiśniewski J, Dekanat opatowski…, str. 35-40.
[61] Tamże, str. 36.
[62] Kieszkowski J., Kanclerz Krzysztof Szydłowiecki. Z dziejów kultury i sztuki zygmuntowskich czasów, Poznań 1912, str. 351.
[63] Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, T. 15: województwo kieleckie (oprac. K.Myśliński, red. I.Kochanowska, H.Krzyżanowska). Warszawa, 1995.
[64] Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3, z. 7, Warszawa 1959, str. 9-14.
[65] JD LB t. 2, str. 470, t. 1, str. 646.
[66] Pawiński, str. 459-460.
[67] Wiśniewski J., Dekanat opatowski…, str. 260.
[68] Tamże.
[69] Nr rej. 595 z 12.12.1957.
[70] JD LB t. 2, str. 509.
[71] Pawiński,, str. 214, 185.
[72] JD LB t. 3, str. 417.
[73] Pawiński, str. 185, 461, 463.
[74] Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. Poznań 1877, t. 1, nr 11 i 12.
[75] MPV, t. 1, str. 169, 244.
[76] KDM t. 4, nr 9.
[77] Pawiński, str. 194.
[78] Zbiór dokumentów małopolskich…, cz. 4, nr 963, 1015.
[79] JD LB, t. 1, str. 441.
[80] Słownik Geograficzny…, Warszawa 1885, t. 4, str. 473-474.
[81] Inwentarz posiadłości Janusza Ostrogskiego, AP w Krakowie na Wawelu, Archiwum Sanguszków Podhorce, sygn. 302. Matuszewski J., O biskupstwie lubuskim. Uwagi krytyczno-polemiczne, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 2, 1949.
[82] Łętowski L., Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, Kraków 1852, t. 1, str. 137.
[83] Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, wyd. F.Piekosiński, Kraków 1883. t. 2, nr 538 (dalej cyt. KDKK).
[84] Kubiak K., Kunów, woj. kieleckie, pow. opatowski. Studium historyczno-urbanistyczne do planu zagospodarowania przestrzennego miasta opracowane na zlecenie P.W.R.N Kielce, W.B.U. i A., Warszawa 1964, str. 8.
[85] Fudalewski W., Kunów nad Kamienną, Warszawa 1900, str. 22-24; „Konrad książę mazowiecki włości biskupów krakowskich w ziemi sandomierskiej, jako to Tarczek, który teraz Bodzentyńskim zowie, Kielecki i Kunowski, zrabował i spalił”, Długosz J., Dzieje Polski, ksiąg dwanaście. Dzieła Wszystkie, wyd. przez A.Przeździeckiego, t. 3, Kraków 1863, str. 286-287, [za:] Gliński .W., Tarczek, Kunów, Szewna, Dębno. Wstęp do problematyki badań nad siedzibami biskupów krakowskich na terenie województwa sandomierskiego w dobie średniowiecza [w:] Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej Kielce 20 IX 1997, Kielce 1997, str.111-112.
[86] Przezdziecki A., Paweł z Przemankowa, rys historyczny z drugiej połowy XIII wieku, Warszawa 1851.
[87] Nowakowski T., Małopolska elita władzy wobec rywalizacji o tron krakowski w latach 1288-1306, Bydgoszcz 1992, str. 15-22, [za:] Gliński W., Łysogórskie dobra osadnicze z okresu średniowiecza, [w:], Bodzentyn. Studia z dziejów miasta, Kielce 2005.
[88] Bastrzykowski A., Monografia historyczna …, str. 32.
[89] Inglot S., Stan i rozmieszczenie uposażenie biskupstwa krakowskiego w połowie XV wieku. Lwów 1925, str. 47.
[90] Kiryk F., Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII–XVI w., Kielce 1994, str. 63; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Stopnickiem. Marjówka 1929. str. 126.
[91] KDKK, t. 1, Kraków 1874, nr 9.
[92] Tamże, t. 2, nr 538.
[93] Gąsiorowski A., Itinerarium króla Władysława Jagiełły, Warszawa 1972, str. 62.
[94] JD LB t. 2, str. 452, 476.
[95] Gacki J., Benedyktyński klasztor Św. Krzyża na Łysej Górze, Warszawa 1873, str. 300.
[96] Kuraś S., Przywileje prawa niemieckiego dla miast i wsi małopolskich XIV-XV wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971, str. 189.
[97] Retaksacja beneficjów kościelnych diecezji krakowskiej w 1529 roku. Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum). wyd. Z.Leszczyńska-Skrętowa. Wrocław 1968, str. 323. dalej cyt. Liber Retax.
[98] Bastrzykowski A., Monografia historyczna …, str. 63-64.
[99] Łętowski L., Katalog biskupów…. t. 2, str. 85; Bastrzykowski A., Monografia historyczna..., str. 31-33.
[100] Tamże, str. 477-488.
[101] Bastrzykowski A., Monografia historyczna…, str. 58
[102] Za udzielenie mi tej informacji serdecznie dziękuję panu Michałowi Sobali.
[103] Bastrzykowski A., Monografia historyczna…, str. 82, 225, 124.
[104] KDM t. 3, nr 913.
[105] Derwich M., Benedyktyński klasztor …, str. 118-119.
[106] Pawiński, str. 187.
[107] Tamże, str. 185, 463.
[108] Marciniak-Kajzer A., Budownictwo obronne w Liber Beneficiorum Jana Długosza, AUF. Folia Archeologica, as.
[109] Żurowska A., Sprawozdanie z sondażowych badań archeologicznych w Szewnej, woj. kieleckie, przeprowadzonych w 1975r., Jagodzińska A., Żurowska A., Szewna, woj. kieleckie, Informator Archeologiczny, Badania 1975, str. 266-267; Marciniak A., Dwory biskupów krakowskich w XV w., str. 103.
[110] JD LB t. 2, str. 473.
[111] Pawiński, str. 461, 195.
[112] Nr rejestru zabytków . 435 z 21.06.1967; 334 z 3.12.1956, 586 z 11.12.1957.
[113] Kopertowska D., Nazwy miejscowe województwa kieleckiego, Warszawa-Kraków 1984, str. 193; Kamińska M., Nazwy miejscowe dawnego województwa sandomierskiego, cz. 1, Wrocław 1964, str. 131; Słownik Staropolskich nazw osobowych, red. W.Taszyckiego, t. 3, z. 3, Wrocław 1973, str. 448.
[114] MPV, t. 1, str. 169.
[115] Rzewuska-Kurzeja B., Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze kieleckiej w średniowieczu, Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce, nr 59, Kraków 1983, str. 86.
[116] MPV, t. 1, str. 169, 244.
[117] 11 AAA
[118] 12 AAA
[119] 17 AAA
[120] 18 AAA
[121] KDKK, t. 2, str. 29-31.
[122] JD LB t. 2, str. 476.
[123] Pawiński, str. 193.
[124] KDKK, t. 2, nr 33.
[125] Długosz J., Liber Beneficiorum, t. 1, str. 500, 643.
[126] Kodeks Dyplomatyczny Małopolski…, t. 4, nr 246; Bastrzykowski lokalizuje ten staw w miejscu obecnej stacji PKP Kunów (Bastrzykowski A., Monografia historyczna …, str. 451-452).
[127] Wiśniewski J., Dekanat opatowski…, str. 281, za: Bastrzykowski A., Monografia historyczna …, str. 421.
[128] JD LB t. 1, str. 500, 643.
[129] Bastrzykowski A., Monografia historyczna …, str. 445.
[130] Sobieszczański F.M., Wycieczka archeologiczna w niektóre strony Guberni Radomskiej odbyta w miesiącu wrześniu 1851 roku przez [...]. Warszawa 1852. str. 78-81.
[131] Badania archeologiczne, L.Wiewióra 1989.
[132] Pawiński, str. 193.
[133] Nietulisko Małe, gm. Kunów, St. 1, 1989, Badania L.Wiewióra 898/1. Dziennik badań rysunki polowe, fotografie.
[134] Grodecki R., Dzieje klasztoru premonstrateńskiego w Busku w wiekach średnich, „Rozprawy Akademii Umiejętności Wydziału Historyczno-Filozoficznego”, Seria II, t. 32, Kraków 1914, str. 1-93; JD LB t. 3, str. 91-93.
[135] JD LB t. 2, str. 473.
[136] Pawiński, str. 196.
[137] Stanowisko archeologiczne, nr 161/A z 16.06.1977
[138] MRPS, cz. 4,
[139] Nr rej. 585/A z 11.12.1957 oraz nr 306/A z 27.05.1986.
[140] JD LB , t.
[141] Pawiński, str. 194.
[142] D. Kopertowska, s. 254, 256.
[143] JD LB t., 1, s. 443; t. 2, s. 474.
[144] Nr rej.: 807 z 19.06.1958 oraz 640 z 14.01.1972; ZAiBwP_ t. 15, s.; KZSP t. 3, z. 7, s. 79; A. Bastrzykowski, Zabytki kościelnego budownictwa drzewnego…, s. 115 i n; fig 116 i 117; A. Adamczyk, Drewniane kościoły…, s. 74-75.
[145] J. Gąssowski, Ośrodek kultu pogańskiego na Łysej Górze, [w:] Religie pogańskich Słowian,. Sesja naukowa w Kielcach, Kielce 1968, s. 47, 60.
[146] M. Derwich, Benedyktyński klasztor św. Krzyża na Łysej Górze w średniowieczu, Warszawa-Wrocław 1992, s. 38.
[147] J. Wiśniewski, Dekanat opatowski…s . 513.
[148] Pawiński, s. 195, 459.
[149] Prepozyt kielecki pobierał dziesięcinę w z ról dworskich w: Nagórzycach, Roztylicach, Witosławiach, Wronowie, Mirogonowicach, Modrzejowicach, Wilkowicach, Kowalowicach, Czajęcicach, Wojciechowicach, Szeligach, Oczkowicach, Strupicach i Zajączkowicach, oraz z ról kmiecych w: m.in. Strupicach, Świeszkowicach i Witosławiacach, LRatax. s. 369, 377.
[150] Niesiecki, t. 9, s. 366.
[151] J. Wiśniewski, dekanat opatowski…, s. 267.
[152] RGR sygn. 4566, [za:] AP Radom, A. Adamczyk, Drewniane kościoły…, przyp. 6, s. 75; J. Wiśniewski, Dekanat opatowski…, s. 513; por. I. Pońska, Góra Witosławska w historii i w legendzie, Sandomierz 2003.
[153] J. Kracik, Praktyki religijno-magiczne na Górze Witosławskiej w czasie epidemii 1708 roku, [w:] „Roczniki Teologiczno-Kanonicze” 1975, t. 22, z. 4, s. 149-158, za: J. Muszyńska, Ludność parafii Czarnca…,
[154] E. Gąssowska, Sprawozdanie z prac weryfikacyjnych przeprowadzonych w dniach 4-13 09 1997 r., Archiwum Wydziału Archeologicznego Wojewódzkiego Urzędu Konserwatora Zabytków w Kielcach, sygn. 1189.
[155] nr rej.: 623 z 17.12.1957
[156] B. Chlebowski, hasło: Wotosławice, [w:] SGKP t. ?, s. 674.
[157] Nr rej. 297/A z 27.05.1986.
[158] Nr rej. 277/A z 06.09.1983.
[159] Nr rej. 589/A z 11.12.1957
[160] JD LB , t. 3, str. 417.
[161] Pawiński, str. 463.
[162] Wiśniewski J., Dekanat opatowski…, str. 201.
[163] JD LB t. 1, s, 441.
[164] Pawiński, str. 458.
[165] Tamże, str. 195.
[166] JD LB t. 2. 468.
[167] Pawiński, str. 458.
[168] Kopertowska D. Nazwy miejscowe…, str. 76, 78.
[169] MPV, t. 1, str. 160.
[170] JD LB t. 2, str. 508.
[171] Pawiński, str. 184-185.
[172] Słownik Geograficzny…, Warszawa 1890, t. XI, str. 913-914..
[173] KDKK, t. 2, nr 24, 25.
[174] JD LB t. 1, str. 441.
[175] Pawiński, str. 195.
[176] Nr rej. 1180/87.
[177] Zbiór dokumentów…, cz. 4, nr 1123.
[178] Pawiński, str. 185.
[179] Moniewski J., Kartki z przeszłości Ostrowca i jego okolicy, Ostrowiec Św. 1991, str. 19-21.
[180] JD LB. t. 2, str. 472.
[181] Tamże, t. 2, 472-473.
[182] Pawiński, str. 195.
[183] JD LB t. 2, str. 470.
[184] Tamże, str. 473.
[185] Pawiński, str. 195.
[186] JD LB t. 1, str. 353-354; t. 2, str. 353-354.
[187] Pawiński, str. 195.


Góra
 Zobacz profil  
 
Wyświetl posty nie starsze niż:  Sortuj wg  
Utwórz nowy temat Odpowiedz w temacie  [ Posty: 2 ] 


Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 133 gości


Nie możesz rozpoczynać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz edytować swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz dodawać załączników

Szukaj:
Skocz do:  
Powered by phpBB® Forum Software © phpBB Group
Translated by phpBB3.PL